شنقشى، تفسير بر عشرى از قرآن مجيد، ترجمه قرآن رى، تاج التراجم شهفور اسفراينى و تفسير سورآبادى و در آغاز سده ششم هجرى تفسير كشف الاسرار و عدّة الابرار را، خوشبختانه در دست داريم كه همچون تفسيرهاى گرانقدر طبرى و ابوالفتوح از حوادث زمانه به سلامت رهيده وبه دست ما رسيده اند.
اين از بخت نيك فرجام زبان شيرين فارسى است كه در پناه كلام خدا و سخن وحى در طول هزار سال چنين ارزشى پيدا كند و از گزند روزگار مصون ماند وسخنان دلنشين قرآن و اسلام و آثار با ارزش ادب و عرفان ايرانى را به جهانيان انتقال دهد.

زندگى ابوالفتوح

امّا زندگى ابوالفتوح رازى و تفسير عظيم وى:
جمال الدين حسين بن على بن محمّد بن احمد خزاعى مؤلف تفسير رَوضُ الجِنان و رَوْحُ الجَنان از اولاد نافع بن بُدَيل ورقاء خزاعى از اصحاب معروف حضرت رسول صلى الله عليه و آله، است. اين خاندان همانند بسيارى ديگر از مسلمانان عرب نژاد به ايران مهاجرت كرده، در شهرهاى نيشابور و رى وديگر جاها اقامت گزيدند و بعدها، بر اثر طول اقامت در ايران وآميزش با ايرانيان به كلّى ايرانى و فارسى زبان شدند، امّا روشن نيست كه اجداد ابوالفتوح چه زمانى به ايران آمده اند. ظاهرا هجرت آنان به ايران در سده هاى يك و دو هجرى صورت گرفته. اين خانواده نخست در نيشابور مسكن گزيده و سپس به «رى» رفته اند و حسين در همان شهر متولّد شده و باليده است.
ابوالفتوح دو فرزند داشته است كه در شمار عالمان زمان خود بوده اند: صدر الدين على و ديگرى تاج الدين ابو جعفر محمد كه خود در نزد پدر تلمّذ كرده است.
نام عدّه اى از مشاهير خاندان مؤلّف كه همگى اهل فضل و دانش و از فقهاء و محدّثان شيعه اماميّه بوده اند در كتب رجال و تراجم ثبت است.

(18)گزينه روض الجنان و روح الجنان ^۱

دكتر احمد احمدى بيرجندى

اين دسته گل دماغ پرورى كه از گلزار بهشت و سرابستان دل فراهم آمده و اينك پيش روى شما عطر افشانى مى كند؛ گزينه اى است از تفسير رَوضُ الجِنان و رَوْحُ الجَنان مشهور به تفسير ابوالفتوح رازى كه در نخستين دهه هاى قرن ششم، نزديك به زمان تأليف تفسير مجمع البيان طبرسى، قريب نهصد سال پيش، در شهر رى به همّت دانشمندى شيعى به نام حسين بن محمّد بن احمد خزاعى نيشاورى، به زبان شيرين پارسى در بيست مجلّد نگاشته است.
سنّت تفسير نويسى به زبان درى، از دو قرن پيش از تفسير ابوالفتوح، سابقه اى درخشان داشته؛ امّا ابوالفتوح اين سنّت را از جهت كيفيّت و كميّت به كمال رسانده است.
نخستين تفسير برمذاق عامّه و اهل سنّت، همان تفسيرى است كه در قرن چهارم هجرى، به فرمان منصور بن نوح سامانى و فتواى فقها و دانشمندان ماوراء النهر از زبان عربى به پارسى نغزى برگردانده شد و به تفسير طبرى نامبردار گرديد. طبرى آملى تفسير خود را تحت عنوان جامع البيان عن تأويل آى القرآن در قرن سوم هجرى و اوايل قرن چهارم به زبان عربى نگاشته بود.
پس از آن نيز تفسير هايى مانند تفسير پاك، تفسير معروف به كيمبريج، تفسير