329
شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج3

قدس رضوى مورخ ربيع الاول 556 است كه تنها مجلدات شانزده و هفده تفسير را شامل مى شود. نسخه اى از اين كتاب متعلق به كتابخانه شخصى جلال الدين محدث ارموى، مورخ دوم صفر 579 صريحا نشان مى دهد كه از روى نسخه اى به تاريخ 533 كتابت شده است (براى آگاهى بيشتر: بينش، ص 44 ـ 51؛ ياحقى، 1362 ش، ص 160 ـ 188). از ميان 53 دستنويس شناخته شده اين اثر، تنها چهار نسخه است كه دو دوره كامل تفسير (هر دو در دو نسخه) را تشكيل مى دهد و مابقى تنها بخشى از اين تفسير است. تفسير روض الجنان بر اساس تقسيم بندى خود مؤلف و تصريح برخى از هم روزگاران او، مانند منتجب الدين رازى (همان جا) و عبدالجليل قزوينى (ص 212) و اتفاق همه دستنويسها، بيست جلد بوده كه فراهم آورندگان سه چاپ اول كتاب تقسيم بندى را مراعات نكرده اند.
تفسير ابوالفتوح را نخستين بار تنى چند از فضلاء، از جمله ملك الشعراى صبورى، در 1307 و 1309 در پنج مجلد آماده چاپ كردند كه دو مجلد آن را در 1323 به فرمان مظفرالدين شاه و سه جلد باقى مانده در 1313 ـ 1315 ش به دستور على اصغر حكمت، وزير معارف وقت، به چاپ رسيد (همين چاپ، كه در پايان مجلد پنجم حاوى مؤخره اى به قلم محمد قزوينى درباره مؤلف و تفسير اوست، در 1404 در قم به صورت افست منتشر شده است). چاپ ديگرى از اين كتاب در ده جلد در 1320 ش با تصحيح و حواشى مهدى الهى قمشه اى منتشر شد. چاپ سوم اين كتاب در 1382 با تصحيح و حواشى ميرزا ابوالحسن شعرانى در سيزده مجلد با نام روح الجنان و روح الجنان سامان يافت كه بارها به طريق افست تجديد طبع شده است. آخرين چاپ آن در بيست جلد با تصحيح و مقابله با 38 نسخه كهن و ذكر نسخه بدلها و با مقدمه اى مبسوط به كوشش و تصحيح محمد جعفر ياحقى و محمد مهدى ناصح در سالهاى 1365 تا 1376 ش، از سوى بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى منتشر شده است.


شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج3
328

فى تفسير القرآن شيخ طوسى و مجمع البيان فى تفسير القرآن طبرسى قابل مقايسه است و از اين نظر ظاهرا بر دو تفسير ديگر رجحان دارد (خزاعى، ص 205 ـ 216). ابوالفتوح ظاهرا از التبيان به طور مستقيم استفاده كرد، اما به سبب قرب زمان تأليف، از وجود مجمع البيان بى خبر بوده است و مشابهت اين دو مى تواند از اشتراك منابع و نزديكى مشرب فقهى و كلامى دو مؤلف ناشى شده باشد. استفاده وسيع ابوالفتوح از منابع فقهى و كلامى فرق مختلف و مباحث تاريخى و قصص و حتى اسرائيليات، اهميت آن را از اين جهات نيز در ميان آثار همگن سزاوار تحقيق كرده است (براى نمونه: تحقيق در تفسير ابوالفتوح رازى، عسكر حقوقى، 1346 ش، 3 ج).
تفسير ابوالفتوح رازى بر تفسيرهاى عربى و فارسى بعد از خود اثر نهاده است. قاضى نوراللّه شوشترى (ج 1، ص 490) ضمن ستايش از اين تفسير، اظهار نظر كرده كه فخرالدين رازى اساس تفسير كبير خود را از اين كتاب گرفته و براى دفع انتحال، بعضى از تشكيكات خود را بر آن افزوده است. از ميان تفسيرهاى فارسى، كه از ابوالفتوح متأثر بوده و به وضوح و گاه به عين عبارت از آن نقل قول كرده اند، مى توان به دو تفسير پرآوازه شيعه، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان معروف به تفسير گازر تأليف ابوالمحاسن حسين بن حسن جرجانى و منهج الصادقين ملافتح اللّه كاشانى اشاره كرد. متن اين دو كتاب، به ويژه تفسير گازر، با روض الجنان اغلب يكسان و سزاوار سنجشهاى دقيق است (جرجانى، ج 1، مقدمه حسينى ارموى، ص ى ـ يا، لز ـ لح).
تفسير ابوالفتوح تقريبا از زمان حيات مؤلف مورد توجه بوده و مرتب استنساخ و رونويسى شده است. تاكنون 53 نسخه ناقص و كامل از اين تفسير در كتابخانه هاى ايران و ديگر كشورها شناسايى شده (ابوالفتوح رازى، ج 1، مقدمه ياحقى و ناصح، ص هفتاد و شش ـ هشتاد و يك) كه كهن ترين آنها دستنويس شماره 1336 آستان

  • نام منبع :
    شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج3
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 148989
صفحه از 504
پرینت  ارسال به