349
شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج3

تبيان و مجمع البيان و منهج الصادقين خلاصه دارد، اين تفسير گازر هم خلاصه ابوالفتوح است. در پاورقيها موارد زيادى را با تفسير ابوالفتوح تطبيق داده و تذكّر داده و تصحيح نموده است. سبك آن هم مانند تفسير ابوالفتوح است؛ ولى ايشان اسمى از تفسير ابوالفتوح در تفسير خودش نياورده. شگفت آور است كه چطور كسى كتابى بنويسد و اكثر مطالبش را از كتابى ديگر گرفته باشد و اسمى از آن نبرد.
مقدارى از مقدمه اين تفسير را، كه از خود جرجانى است، مى آوريم:
«امّا بعد، مؤلف كتاب چنين گويد: چون يكى از اين دو متمسّك، كتاب خداى و گذاشته مصطفى صلى الله عليه و آله است و عوام از فايده اين كتاب بى نصيب اند از آنكه علم تأويل و تفسير آن كسى داند كه سالهاى دراز در درياى علوم غوطه خورده و به غوص فكر، جواهر بيان و نكات قرآن به دست آورده باشد. نه از هر دريايى بلكه از درياى «أنا مدينة العلم و على بابها» و تفاسير اصحاب آنچه عربى است عوام را از آن بهره اى نيست و آنچه به زبان فارسى است، بعضى كه اختصار دارد از فايده عارى و آنچه مطول است در آن اعراب و لغت و اشتقاق و قرائت و اختلاف مفسّران از بس كه آورده اند، عوام در مطالعه آن سرگشته و حيران و از فائده آن بى نصيب مى شوند. چون بر اين جمله يافتم، از بخشنده انس و جان مدد خواستم و به توفيق او اين كتاب در تفسير تأليف و نام آن را جلاء الأذهان و جلاء الأحزان في تفسير القرآن نهادم و در او جمع كردم از تأويل آيات و تفسير مشكلات آنچه بزرگان دين و پيشوايان اهل يقين بر محك عقل زده اند و از قعر بحر «وَ الرّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ» يافته اند و سبب نزول آيات آنچه معتمدان روايت كردند و سياق آيات و ظاهر آن را بر آن دليل است، اختيار كردم، و از بهر هر آيتى اخبار و احاديث و مناقب و فضايل اهل بيت آنچه لايق بود، نوشتم تا چشم بينندگان را نور بود و دل عاشقان اهل بيت عليهم السلام را سرور. و الحمد للّه ربّ العالمين».
اين سخن كه بگوييم: اين تفسير خلاصه تفسير ابوالفتوح است (پس او زحمت


شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج3
348

سال يك هزار است و ابوالفتوح رازى، كه مأخذ اين تفسير است، از قرن ششم است، بايد بگوييم: تاريخ تأليف اين تفسير قرن هفتم، يا هشتم يا نهم يا دهم مى باشد. اينكه احتمال داده اند كه از قرن نهم و دهم باشد، شايد به خاطر اين باشد كه در طول كتاب ديده باشند كه از قرن هفت و هشت چيزى نقل كرده است، و گرنه بايد بگوييم: پس از ابوالفتوح رازى و قبل از منهج الصادقين است؛ چون اين تفسير از تفسير ابوالفتوح گرفته شده است، و منهج الصادقين هم از اين تفسير استفاده كرده است».
مطلب ديگر اينكه مصحّح اين تفسير، مرحوم مير جلال الدين حسينى محدّث ارمَوى (اهل اروميه) و استاد دانشگاه، مرد بسيار موفّقى بوده. از جوانى، خدا به او اين توفيق را داد كه به كار تصحيح و چاپ كتب دينى بپردازد و به خاطر علاقه به اهل بيت، كارهايش را در اين زمينه و براى ترويج مذهب تشيّع انجام مى داد.
هفتاد جلد كتاب تصحيح و چاپ كرده است، آن هم تصحيحات و تعليقات و پاورقيهايى كه پيش تمام افاضل مورد قبول است. مطالب را با امانت نقل مى كند و آنجا كه بايد چيزى را دنبال كند، تتبع زياد مى نمايد؛ از جمله كتابهايى كه تصحيح كرده تفسير جلاء الأذهان، در ده جلد و تفسير لاهيجى در چهار جلد و محاسن برخى در دو جلد و كتاب نقض از قرن ششم با تعليقات خيلى مفصّل در سه جلد. اين كتاب در پاسخ به كتابى است كه عليه شيعه نوشته شده بود.
در چاپ اخير اين كتاب فهرست كتبى كه تصحيح نموده، آورده شده است. تأليفى دارد به نام شرح دعاى ندبه. خودش مى گويد كه سى چهل سال روى آن كار كردم. پس بايد كتابى ضخيم و پرمحتوا باشد، ولى متأسفانه چاپ نشده است. مقصود اينكه با اين خصوصيّات كه داشته، باشد حرفهايش را در مورد اين تفسير قبول كنيم.
يكى اينكه گفته اين تفسير خلاصه تفسير ابوالفتوح رازى است. همان طور كه

  • نام منبع :
    شناخت نامه شيخ ابوالفتوح رازي ج3
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 164269
صفحه از 504
پرینت  ارسال به