كه در ساليان دراز فراهم شده بود تا آخر حرف «زاى» مدوّن و مرتب گرديده و در ميانه حرف سين و شين و قاف ناقص بود و محتاج به اضافه و تجديد نظر و دو سه حرف ديگر، مانند عين و قاف، قلم خوردگى و اصلاح و تكرار داشت و احاله به گذشته و آينده بسيار شده، عجله در طبع و نشر آن را مناسب نديديم و اميدواريم در نزديك ترين فرصت اگر خداى تعالى توفيق دهد، بى اجمال و احاله، همه را در معرض نشر و طبع قرار دهم، ان شاءاللّه تعالى.
اگر چه اين مقدار طبع شده، حاوى مطالبى است كه تكميل آن به لغات ديگر كه طبع نشده محول است، اما خود همان چه در اين قسمت موجود است، مطلب مستقلى است كه به كار مفسّر مى آيد، با اينكه آيات قرآن نيز هر يك خود مستقل است و مفيد تعليمى و تنبيهى و موعظه و پندى كه حاجت بسابق و لاحق آن ندارد. خوانندگان، بسيار آيات خواهند يافت كه شماره آن با قرآنى كه خود در دست دارند موافق نيست و ما غالبا مطابق كشف الآيات متداول شماره گذاشتيم و با بعضى مصاحف دو سه شماره مقدم يا مؤخر است و نيز بسيارى از لغات بسيار متداول را در سياق لغات نخواهند يافت؛ چون حاجت به شرح آن نداشتيم و گاه تفسير يك آيه در چند لغت مذكور است كه هر يك در آن آيه حاجت به شرح مستقل دارد.
بارى، چون همه لغات القرآن فعلاً منتشر نگرديده است، راهنمايى آن را به خواست خداوند به تكميل آن محول مى داريم. وفقنااللّه و اياكم لما يحبه و يرضاه.

مطلبى است كه در كتاب تفسير در چند جا آمده، شماره جلد و صفحه آن را نشان داديم كه خواننده هر يك را در جاى خود بيابد، و گاه يك مطلب كه در چند جا مذكور است، براى آسانى كار خوانندگان خلاصه اى از آنها را نيز ذكر كرديم و اگر لاف گزاف نباشد، چنين فهرست سودمند متنوع با الفاظ سهل تاكنون درباره قرآن نوشته نشده است. با اين حال دعوى عصمت نمى كنيم، و اگر اغلاط مطبعى يا غير مطبعى در آن مشاهده فرمودند و يادآورى كردند، نهايت سپاسگزاريم. مطالب تأسيسى فهرست اقتباس از يادداشتهاى ديگر اين بنده است كه اگر تكميل و مرتب شود، به توفيق خداوندى نيز كتاب مستقل خواهد بود و نام نثر طوبى براى آن مناسب يافتيم. واللّه الموفق و هو المعين.

تذكار و معذرت ^۱

خوانندگان عزيز مقدمه اين لغات القرآن كه به تفسير الحاق گرديد، مطالعه كرده اند و احتياج به وجود چنين كتاب و فايده آن را تصديق فرموده و پس از خواندن متن كتاب روش تدوين و طريق مراجعه و استفاده از آن نيز معلوم خواهد گرديد. حق اين بود كه جداگانه طبع و منتشر مى گشت، ليكن چون مقرر بود فقط تفسير شيخ ابوالفتوح رازى رحمه الله طبع شود و پيش فروش ناشر محترم جناب آقاى حاج سيد اسماعيل كتابچى و اخوان عظام ايشان، همان مجلدات تفسير بود، اما حجم مجلد آخر آن اندكى كوچك تر از ساير مجلدات گشت و ايشان محض ترويج آثار دين حنيف و نشر علوم قرآنى اين لغات القرآن را سودمند يافتند و رايگان در دسترس خوانندگان گذاشتند، بى آنكه التزامى بدان داشته باشند. اتفاقا يادداشتهاى اين بنده