آن گاه هدف خود را از تأليف دائره المعارف قرآنى در پايان تفسير چنين برشمرده است:
«پس از اتمام اين طبع مناسب ديديم اصول مطالب مهم، كه طالب تفسير بدان نيازمند است، به ترتيب حروف معجم بدان ملحق كنيم و اميدواريم طالبان را نيك به كار آيد. اگر نكات لطيفى است كه از آيه كريمه دريافتيم، با ذكر آن آيه آورديم». ^۱
ايشان خود از ارزش نگاشته خود چنين دفاع كرده است:
«اگر لاف گزاف نباشد، چنين فهرست سودمند متنوع با الفاظ سهل تاكنون درباره قرآن نوشته نشده است. با اين حال دعوى عصمت نمى كنيم». ^۲
علاّمه شعرانى در پايان چاپ جلد نخست اين اثر قرآنى، كه تا پايان حرف سين آمده، مى نگارد:
«خوانندگان عزيز، مقدمه اين لغات القرآن كه به تفسير الحاق گرديد مطالعه كرده اند و احتياج به وجود چنين كتاب و فايده آن را تصديق فرموده اند». ^۳
از مقدمه آقاى محمد قريب در آغاز جلد دوم اين كتاب بر مى آيد، علامه شعرانى به تكميل اين اثر قرآنى توفيق نيافته و از اوايل حرف عين تا آخر، توسط آقاى محمد قريب به رشته تحرير درآمده است. آقاى قريب پس از ذكر عشق ديرينه خود به قرآن كريم آورده است:
«از حسن اتفاق حضور جناب آقاى حاج سيّد اسماعيل كتابچى و اخوان عظام ايشان، كه سعى بليغ در ترويج آثار دين حنيف و نشر علوم قرآنى دارند، مشرف شدم. اظهار داشتند: روض الجنان و روح الجنان تفسير ابوالفتوح رازى با تصحيح و حواشى آيه اللّه فقيد آقاى شعرانى پايان پذيرفته است.

نشانگر عمق انديشه ايشان و دامنه اطلاعات در زمينه قرآنپژوهى است. حواشى ارزنده ايشان در ذيل تفسير گرانسنگ مجمع البيان تأليف مفسر نامى امين الاسلام طبرسى و نيز تفسير روض الجنان و روح الجنان تأليف ابوالفتوح رازى تا حدى تصويرى روشن از دانش قرآنى ايشان را ارائه مى كند؛ اما به نظر مى رسد كتاب نثر طوبى، كه مقاله حاضر در معرفى آن نگاشته شده است، براى معرفى اين بخش از شخصيت قرآنى علاّمه شعرانى، از ساير نگاشته هاى وى ممتازتر باشد؛ زيرا افزون بر امتيازاتى كه دارد مجموعه اى از نظرگاههاى ايشان را در قالب يك كتاب گرد آورده است.

آشنايى اجمالى با كتاب نثر طوبى

نثر طوبى، كه روى جلد از آن با عنوان دائرة المعارف لغات قرآن مجيد ياد شده، تأليف مرحوم آيه اللّه علامه حاج ميرزا ابوالحسن شعرانى است. كتاب به تبيين مفاهيم قرآنى پرداخته و مى توان آن را يك دائره المعارف كوچك قرآن دانست؛ زيرا افزون بر آنكه همه مفاهيم قرآنى در آن ناميده است، مطالب ارائه شده ذيل هر مفهوم در گستره محدودى عرضه شده است. علاّمه شعرانى در آغاز مقدّمه، در تبيين تلاش خود در تحقيق تفسير ابوالفتوح رازى مى نويسد:
«سپاس خداى را كه تصحيح و تحقيق اين تفسير (تفسير ابوالفتوح رازى) به پايان آمد و آنچه در نيرو بود در اصلاح الفاظ و بيان معانى آن به كار برديم. تصحيح اشعار و شواهد اعراب آن كارى بس دشوار بود. بحمداللّه آسان بر سرآمد و لغات فارسى كه امروز غير مأنوس است، در ذيل صفحات تفسير شد و ترجمه اشعار نيز ذكر گرديد». ^۱