و) تبصرة العوام
(48)تبصرة العوام ۱
عباس اقبال آشتيانى
كتاب حاضر يعنى تبصرة العوام فى معرفة مقالات الأنام، يكى از دو كتاب فارسى است در فنّ ملل و نحل و شرح مقالات و آراء و ديانات، كه براى ما از قبل از استيلاى مغول به جا مانده است. كتاب اول، يعنى بيان الأديان، كه قريب يك قرن پيش از تبصرة العوام تأليف شده، اول بار به همت مرحوم شفر مستشرق مشهور فرانسوى در جزء مجموعه منتخبات فارسى به سال 1883م در پاريس و بار ديگر به دستيارى ناشر اين كتاب سال گذشته در تهران منتشر شده است.
اگر چه كتاب تبصرة العوام از جهت عبارت، به سلامت و فصاحت بيان الأديان نيست و حيثيت قدمت آن كتاب را نيز ندارد، ولى به دو نظر از بيان الاديان مهم تر به شمار مى آيد: اول از جهت تفصيل مطالب و اشتمال آن بر غالب مواضيع مهمّه ملل و نحل كه حجم آن را قريب شش برابر از مقدار موجود از بيان الاديان بيشتر كرده است. دوم از اين جهت كه مؤلف آن از علماى اماميه و از شيعيان اثنى عشريه است و چون ما را امروزه در فن ملل و نحل، كتاب مستقلى از مؤلفين اماميه، كه زمان تأليف آن مقدم بر تاريخ تأليف تبصرة العوام باشد، در دست نيست، از اين نظر نيز تبصرة العوام مخصوصا مهم محسوب مى شود و مى توان آن را قديم ترين نسخه موجودى دانست كه علماى اماميه در فن ملل و نحل به زبان فارسى تأليف كرده اند؛
