اولاً، عبارات جلاء الاذهان با نسخه ديگرى كه تصوّر شده اين كتاب باشد (اگر چه در اثر اينكه داراى سبكى نزديك به يكديگرند، ممكن است صحّت اين نسبت را تصديق نمود) طرز آنها مختلف و جدا، و با دقت كامل امتياز آنها به خوبى آشكار مى شود؛ مثلاً در دو قسمت آخر نقل روايات و اسم روات و اشعار عربى و فارسى بيشتر ديده مى شود؛ در صورتى كه در جلاء بدين گونه نيست و در قسمت دوم، در هر صفحه، يكى دو سه مورد ذكر مطالب عرفانى و نقل اقوال بعضى از بزرگان اهل تصوّف شده كه در نسخه اصل به كلّى ديده نمى شود و نسخه جلاء پس از نقل قسمتى از آيات پيش از شروع به ترجمه و تفسير عموماً مختصر بيانى بدين مضمون كه: حق تعالى در فلان مورد به طريق استهزاء يا تهديد يا قدردانى يا غيره نموده و آن وقت شروع در ترجمه و تفسير آن آيات مى كند و در نسخه اى ديگر كه منسوب به اين تفسير است، چنين نيست و به مجرّد اتمام آيات شروع، به ترجمه كرده و تفسير جلاء مرتباً آيات را ترجمه و در ضمن، اشاره به اخبار وارده در آنها مى كند و در بعضى موارد عين اخبار آن را هم نقل مى كند؛ ولى در تفسير ديگر، منسوب به جلاء است، چنين نيست؛ بلكه در ضمن ترجمه آيات به مناسبت ترجمه اخبار و بعضى اوقات عين الفاظ عربى با ترجمه آنها را از رواتى با اسم و رسم مفصّل ايشان نقل و پس از آن باز دنباله مطلب را در ذيل قسمتهايى از آيات بيان مى كند.
ثانياً، در صورتى كه ما اين قسمت از تفسير را كه به موجب دلايلى كه پيش گذشت جلاء الاذهان بدانيم، بايستى تفسير گازر را همين كتاب دانست؛ اگر چه با تفحّص و جستجو زياد نام و آثارى از گازر نيافتيم، جز با اينكه صاحب روضات (در ج 3، ص 407) در ذيل ترجمه علىّ بن حسن زوارى نامى از تفسير سيّد گازر برده و در فهرست رضويه در ذيل تفسير نمره 20 و 21 نوشته شده «محتمل است قسمتى از تفسير سيد گازر باشد». بنابراين معلوم مى شود كه گازر سيّد بوده و چنان كه در ابتداء

و در پاره اى از جاها چندين برابر آيات است.
در اينكه اين تفسير راجع به تمام قرآن است. اين بنده با تفحّص زياد دليلى، كه قاطع باشد، نيافته ام؛ بلكه نسخه هايى كه به نظر بنده رسيده، قسمت اول و دوم و راجع به نصف قرآن كريم بوده، جز اينكه نسخه اى از تفسير فارسى حضرت آقاى ملك الشعراى بهار دارند، در ابتداى آن نوشته شده: «مجلّد رابع از تفسير گازر» و در آخر آن اين عبارت نوشته شده: «قد وقع الفراغ من تحرير هذا التفسير لكلام الملك القدير اللطيف الخبير السميع البصير و هو موسوم به جلاء الاذهان و جلاء الاحزان فى تفسير القرآن على يد ـ الخ»
و در آخر نسخه حضرت آقاى حاج محتشم السلطنه اين عبارات نوشته شده: «تمّت المجلدة الثانية من تفسير القرآن المسمّى به جلاء الاذهان و جلاء الاحزان المنسوب الى ابى المحاسن الحسين المشهور به گازر (نوّر قبره) على يد ـ الخ»
مجلد سوم چهارم اين كتاب، كه مشتمل بر نصف آخر اين تفسير است در كتابخانه مباركه رضويّه موجود و در تحت نمره (79 و 80) به نام جلاء الاحزان در فهرست آنجا ثبت شده، با نسخه آقاى بهار مطابقه شد، عين يكديگرند.
به هريك از فضلا و دانشمندان كه ملاقات شده اند راجع به اين تفسير مذاكره كرده و از نسخ آن جست وجو نموده، بدبختانه جز همين چند نسخه، كه در اينجا از آنها نام برده شد، نسخه نيافتم و اطلاعى به دست نياوردم. حضرت آقاى ميرزا محمد عليخان تربيت ـ كه تقريباً چهل سال است عمر خود را در كتابخانه هاى شخصى و عمومى ايران و تركيّه و ممالك اروپا صرف نموده و اطّلاعات گرانبهايى راجع به كتب و نسخ دارند ـ چنين فرمودند كه من از اين كتاب، جز دو جلد اوّل كه مشتمل بر نصف نخستين است، تا كنون نديده ام. بيان شخصى مانند ايشان بيشتر بنده را معتقد مى كند كه نسبت اين دو قسمت آخر به نام جلاء الاذهان اشتباه است؛ گذشته از اينكه: