2. آنكه تفسير ابوالفتوح در آن زمان معروف و مشهور بوده و طوايف اعمّ از سنى و شيعى، از آن استفاده مى نموده است.

بيانات قاضى شوشترى در حق ابوالفتوح و تفسيرش

قاضى شوشترى در مجالس المؤمنين، بعد از ذكر ترجمه شيخ عبدالجليل رازى، به تفصيل نسبت به ترجمه شيخ ابوالفتوح چنين گفته:
«قدوة المفسّرين الشيخ ابوالفتوح الحسين بن علىّ بن محمّد بن احمد الخزاعى الرازىّ از علماى تفسير و كلام و عظماى ادباى انام است از خاندان فضل و بزرگى و اولاد امجاد بديل بن ورقاء الخزاعى است كه از كبار صحابه و اكابر خزاعه بود و سابقاً در مجلس طوايف مؤمنين و مجلس صحابه مخلصين شرح اخلاص بنى خزاعه خصوصاً عبداللّه و محمّد و عبدالرّحمن پسران بديل مذكور و جان سپارى ايشان در حرب صفّين در ركاب اميرالمؤمنين مسطور گشته و جدّ او خواجه امام سعيد ابو سعيد، كه مصنّف كتاب موسوم به روضة الزهراء است، از اعلام زمان خود بوده و عمّ او شيخ فاضل ابومحمد عبدالرّحمن بن احمد بن الحسين النّيشابورى رحمه اللهاز مشاهير روزگار است. و بالجمله مآثر فضل و مساعى جميله او در تفسير كتاب كريم و ابطال تأويلات سقيم مخالفان اثيم و تعنّفات نامستقيم مبتدعان رجيم، بر همگى مخفى نيست.

استفاده فخر رازى از تفسير ابوالفتوح

از تفسير فارسى او ظاهر مى شود كه معاصر صاحب كشّاف بوده و بعضى از اشعار صاحب كشّاف به او رسيده، اما كشّاف به نظر او نرسيده و اين تفسير فارسى او در وثاقت تحرير و عذوبت تقرير و دقت نظر بى نظير است. فخرالدين رازى اساس تفسير كبير خود را از آنجا اقتباس نموده و جهت دفع انتحال، بعضى از تشكيكات

تفسيرى كه كرده است در تأويل اين آيه بياورده است» (تا آخر كلام او؛ رجوع شود به ص 299)، گفته (ص 299):
«جواب اين فصل آن است كه چون دعوى كرده است و حوالت به پيرى معروف چون شيخ ابوالفتوح على عالم رحمه الله كرده و تفسير او كه نسخه هاى بى حد و بى عدد است آن را در طوايف اسلام و ظاهر و باهر در بلاد عالم».
ونيز در آن كتاب، ضمن كلامى، در جواب مدعاى مذكورگفته (304): «و اگر شيعه اماميّه خواهند كه از مفسران خود لافى زنند، از جماعتى نامعتبر نامعروف نزنند كه خواجه آورده است؛ از تفسير محمد باقر عليه السلام لاف زنند و از قول جعفر صادق عليه السلام و از تفسير حسن عسكرى عليه السلام و بعد از آن از تفسير شيخ كبير ابوجعفر طوسى و تفسير شيخ محمّد فتّال و تفسير خواجه بوعلى طبرسى و تفسير شيخ جمال الدّين ابوالفتوح رازى رحمهم الله».

چرا شيخ عبدالجليل از تفسير عياشى و تفسير على بن ابراهيم نام برده

اگر گويند: چرا شيخ عبدالجليل، نام تفسير على بن ابراهيم و تفسير عياشى را در عداد اين تفاسير نياورده است، گوييم: قويّاً محتمل است كه نظر به كثرت ورود اخبار اهل بيت عصمت و طهارت در اين دو كتاب، آنها را زمره علماء در آن زمان در عداد كتب اخبار محسوب مى داشته اند و اگر نه چنان كه از تفسير ابوالفتوح و كتاب نقض بر مى آيد، هر دو كتاب در آن زمان در دسترس علماء بوده است؛ چنان كه در سابق نيز به اين اشاره كرديم. فتفطّن.
بارى، از ملاحظه عبارات كتاب نقض دو امر صريحاً برمى آيد:
1. آنكه از جمله دعائيّه «رحمة اللّه عليه» كه در دو مورد بعد از ذكر نام او به قلم مؤلّف نقض به كار رفته است، معلوم مى شود كه شيخ ابوالفتوح در زمان تأليف نقض (يعنى ما بين 556 ـ 559) در قيد حيات نبوده؛ بلكه به رحمت ايزدى پيوسته بوده است.