بهبهانى (كرمانشاهى) ، محمّد على (1144 ـ 1216 ق) .
316 . حاشية على نقد الرجال .
الذريعة ، ج 6 ، ص 228 (ش 1279) .
اين حاشيه بر نقد الرجال سيّد مير مصطفى تفرشى (م 1021 ق) نوشته شده است .
محقّق تهرانى در كتاب مصفّى المقال (ص 311) ، نام اين حاشيه را در فهرست آثار اين مؤلّف آورده و متذكّر شده است كه ميرزا حسين نورى در خاتمة المستدرك ، نام اين تأليف را آورده است .
317 . معترك الأقوال فى أحوال الرجال .
الذريعة ، ج 21 ، ص 209 (ش 4650) .
مؤلّف در مقامع الفضل خود ، از اين كتابْ نقل قول هايى را آورده است . همچنين در روضات الجنات و كتب ديگر به اين كتاب اشاره شده است .
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10 ، ص 134) ، اين كتاب را با عنوان رجال الآقا محمّد على هم فهرست نموده است .
مازندرانى حايرى ، ابو على محمّد بن اسماعيل (1159 ـ 1216 ق) .
318 . منتهى المقال فى أحوال الرجال (رجال أبى على) ، تحقيق : مؤسسة آل البيت عليهم السلاملإحياء التراث ، قم ، 1416 ق ، 7 ج ، اوّل .
مؤلّف در مقدّمه ، پنج مطلب را آورده است كه عبارت اند از :
تاريخ ولادت و وفات معصومان عليهم السلام ؛
اسامى اشخاصى كه با امام مهدى (عج) ملاقات داشته اند و يا معجزه اى از جانب ايشان ديده اند ؛
بيان كنيه و القاب ائمه معصوم عليهم السلام ؛
اسامى رجالى كه با ديگران اشتباه مى شوند ؛
فوايد رجالى متفرق مؤلّف .
متن كتاب ، در شرح حال رجال حديث است و از بيان شرح حال راويان مجهول به جهت عدم فايده آن اجتناب شده است . روش تحقيق مؤلّف به اين ترتيب است كه در ابتدا ، مضمون شرح حال بيان شده به وسيله ميرزا محمّد استر آبادى در كتاب
منهج المقال را ذكر مى نمايد و سپس ، مضمون آنچه را كه وحيد بهبهانى در تعليقه خود بر منهج المقال آورده ، متذكّر مى شود و در مواردى ، نظر خود را بيان مى كند و در نهايت ، بحث را با كلام محمّد امين كاظمى در تمييز مشتركات از هداية المحدثين به پايان مى رساند .
مؤلّف در ضمن مباحث ، از شرح حال هاى موجود در كتاب هاى ديگر ، نقل قول هايى را متذكّر مى شود و در بعضى موارد ، اسامى و شرح حال هايى را اضافه كرده است . اسامى راويان ، بر اساس حروف الفبا تنظيم شده است .
خاتمه كتاب ، شامل پنج فايده رجالى است كه عبارت اند از :
«عدّة» در كتاب الكافى ؛
خادمان و وكلاى ممدوح و مذموم ائمه عليهم السلام ؛
اسامى سفيران ممدوح در زمان غيبت ؛
اسامى مدّعيان مذموم بابيت ؛
طريق و مشيخه شيخ طوسى در كتاب هاى التهذيب و الاستبصار و شيخ صدوق در كتاب من لا يحضره الفقيه .
محقّق كتاب در مقدّمه ، اقدام به معرّفى مختصر بعضى كتاب هاى رجالى معتبر و معروف و زندگى نامه مؤلّف نموده است . گفتنى است كه اين كتاب ، معروف به رجال ابى على است .
در اين كتاب ، مؤلّف از بيان فهرست اسامى بسيارى از رجال ، به گمان آن كه مجهول اند و فايده اى در ذكر آنها وجود ندارد ، اجتناب نموده است . به همين منظور و در جهت تكميل اين كتاب ، دو كتاب ديگر تأليف شده است كه عبارت اند از :
تكملة رجال أبى على ، تأليف : درويش على حايرى (م ق 13) ، كه از شاگردان مؤلّف است ؛
إكمال منتهى المقال ، تأليف : محمّد آل كشكول (م ق 13) .
حاشيه هايى كه بر اين كتاب نوشته شده ، عبارت اند از :
حاشيه سيّد صدر الدين محمّد عاملى (م 1263 ق) كه مرحوم سيّد حسن صدر ، آن را تدوين كرده و نكت الرجال ناميده است ؛
حاشيه على بن خليل تهرانى (م 1296 ق) ؛
حاشيه محمّد تنكابنى (م 1302 ق) ؛
حاشيه على بن محمّد جعفر شريعتمدار استر آبادى (م 1315 ق) كه با عنوان غاية الآمال فى استعلام أحوال الرجال تأليف شده است ؛
حاشيه سيّد شرف الدين على بن محمّد مرعشى تبريزى (م 1316 ق) ؛
حاشيه ميرزا حسين نورى (م 1320 ق) ؛
حاشيه جواد طارمى زنجانى (م 1325 ق) كه با عنوان مشكل الرجال فى منتهى المقال تأليف شده است ؛
حاشيه سيّد ابو تراب خوانسارى (م 1346 ق) ؛
حاشيه حسن بن هادى موسوى عاملى (م 1354 ق) ؛
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10 ، ص 93) ، اين كتاب را با عنوان رجال الشيخ أبى على و نيز با عنوان هاى رجال الشيخ أبى على محمّد (ج 10 ، ص 143) و منتهى المقال فى أحوال الرجال (ج 23 ، ص 13) ، فهرست كرده است .
