عياشى ، محمّد بن مسعود (ق 4) .
105 . معرفة الناقلين .
الفهرست ، ص 396 (ش 605) ؛ رجال النجاشى ، ص 350 (ش 944) .
محقّق تهرانى در الذريعة (ج 10 ، ص 94) ، اين كتاب را با عنوان معرفة النافلين و نيز با عنوان هاى رجال أبى النضر العياشى (ج 10 ، ص 94) و رجال العياشى (ج 10 ، ص 139) و رجال محمّد بن مسعود العياشى (ج 10 ، ص 147) فهرست نموده است .
فاريابى ، جبرئيل بن احمد (ق 4) .
106 . رجال أبى محمّد جبرئيل .
الذريعة ، ج 10 ، ص 103 (ش 220) .
مؤلّف ، از مشايخ محمّد بن مسعود عياشى (ق 3 ـ 4) صاحب كتاب معرفة الناقلين است و در موارد بسيارى نقل كرده است : «حدّثنى جبرئيل بن أحمد» ؛ ولى به نام كتاب وى تصريح ننموده است ؛ امّا محمّد بن عمر كشّى كه از شاگردان محمّد بن مسعود عياشى است ، در كتاب خود تصريح كرده كه : «وجدت بخط جبرئيل فى كتابه ... .» . محقّق تهرانى از اين عبارت نتيجه گرفته است كه جبرئيل بن احمد فاريابى ، داراى كتابى در رجال بوده است كه از آن ، به منظور شناخت جرح و تعديل رجال و راويان حديث ، استفاده مى شده است .
كشّى ، محمّد بن عمر بن عبد العزيز (ق 4) .
107 . كتاب الرجال .
الفهرست ، ص 403 (ش 615) ؛ رجال النجاشى ، ص 372 (ش 1018) .
اين كتاب يكى از اصول چهارگانه رجال شيعه است كه ابن شهرآشوب در معالم العلماء (ص 101 ، ش 679) و محقّق تهرانى در الذريعة (ج 21 ، ص 261) ، اين كتاب را با عنوان معرفة الناقلين عن الأئمّة الصادقين معرّفى نموده اند .
كتاب ، مشتمل بر روايت ها و اخبار مربوط به رجال شيعه و اهل سنّت است ؛ ليكن داراى غلط هايى بوده است كه شيخ طوسى به منظور تصحيح آن ، اقدام به تأليف
كتاب اختيار معرفة الرجال نموده و آن را تلخيص كرده است .
آنچه از اصل كتاب در اختيار ماست ، شامل همين خلاصه اى است كه شيخ طوسى با عنوان اختيار معرفة الرجال جمع آورى نموده است . در كتاب هاى رجال اهل سنّت ، مانند لسان الميزان ، نقل قول هايى از اصل اين كتاب كه در اختيار معرفة الرجال وجود ندارد ، آورده شده است .
محقّق تهرانى در مصفّى المقال (ص 277) مى گويد كه لسان الميزان ، از كتاب رجال الكشّى با عنوان رجال الشيعة نام برده است . خود ايشان در الذريعة (ج 10 ، ص 147) ، اين كتاب را با عنوان رجال محمّد بن عمر الكشّى و نيز با عنوان رجال الكشّى (ج 10 ، ص 141 ، ش 262) آورده است .
از مطالب موجود در كتاب اختيار معرفة الرجال مى توان فهميد كه در زمينه رجال شيعه ، روايت هاى موجود در اين كتاب ، تاريخ تشيّع در عصر حيات ائمه معصوم ، تشكيلات تشيّع و فرقه ها و دسته بندى هاى داخلى شيعه را مشخّص نموده است . همچنين روايت هايى كه در شرح حال رجال هستند ، آورده شده است .
