نديده ام كه چرا او را «حمصى» مى گويند، جز اينكه عوام الناس كلمه حمصى را از لفظ «حِمَّص» ^۱ گرفته و مى گويند كه او يا يكى از پدران و فاميل او نخود فروش بوده اند. دانشمندان اهل فن هم عقيده دارند كه وى از مردم شهر «حِمْص» واقع ميان حلب و شام بوده است. ولى اين هر دو پذيرفته نيست؛ زيرا به فكر عوام نمى شود اعتناء كرد. چه معروف است كه وى ايرانى بوده و من درجايى نديده ام كه او را عرب دانسته باشند. اگر او از شيعيان عرب مى بود لااقل يكى از علماى تراجم در كتاب خود مى نوشت.
سپس مؤلف روضات از كتاب قاموس فيروزآبادى نقل مى كند كه در لفظ «حمض» گفته است: «... و محمود بن على حمضى ـ بضم حرف اول و دوم ـ دانشمندى متكلم و استاد فخررازى بوده است» آن گاه نظريه خود را بر همين معنى استوار داشته و سديدالدين را «حمضى» خوانده و مى گويد: «اين از فرائد فوائد كتاب ما است، پس ملاحظه كن و آن را بپذير و از آن غفلت منما».
علامه محدث حاج ميرزا حسين نورى در خاتمه مستدرك پس از تحقيقاتى مؤلف روضات را مخاطب ساخته و مى گويد: «ملاحظه كرديم و ديديم كه چند ايراد بر نظريه شما وارد است»! سپس هفت اشكال بر روضات وارد مى سازد و نظريه او را رد مى كند.
آن گاه مى نويسد:
آنچه در كتب تراجم و اجازات و كتب شهيد اول و دوم و ساير فقهاء در مسأله ارث و در چند مورد كتاب سرائر ابن ادريس حلى و نسخه هاى (خطى) معالم الأصول كه برخى از آنها به خط دانشمندان است، ديده

اجازه گرفته و يا نزد او خوانده است. ^۱
در سطورى كه از لحاظ خوانندگان محترم مى گذرد و مخصوصا آنچه از ابن حجر عسقلانى دانشمند بزرگ اهل تسنن درباره وى نقل مى شود، خواهيم ديد كه اين عالم مبرز چه موقعيت مهم و شخصيت علمى قابل ملاحظه اى داشته است. حمصى فقيهى توانا و متكلمى ورزيده و دانشمندى سالخورده و با عظمت بوده است. آراى او در كتب فقه و اصول شيعه مشهور و مورد استناد فقهاى محقق ماست، چنان كه فتواى او در مسأله ارث پسر عم ابوينى و عم پدرى كه دايى داشته باشد، در مبحث «ارث» كتب فقهى ما مشهور است.

تحقيق درباره كلمه «حمصى»

چنان كه خواننده محترم ملاحظه مى كند، حمصى از مشاهير علماى شيعه و در عصر خود دانشمندى نامور بوده است. ولى با اين وصف جاى بسى تعجب است كه تاكنون معنا و چگونگى تلفظ كلمه «حمصى» لقب وى، بر دانشمندان و اهل فن پوشيده مانده و هر كس نظريه اى ابراز داشته كه متأسفانه هيچ كدام با حقيقت وفق نمى دهد.
از جمله صاحب روضات الجنات در اين باره موضوع را به تفصيل دنبال كرده و مى گويد:
لقب حمصى كه در ميان دانشمندان فقط سديدالدين و فرزند (دانشمندش) بدان شهرت دارند، براى جمعى از علما موجب اشتباه شده است.
من در هيچ يك از كتب اجازات و معاجم و تراجم علماء و راويان حديث