شهر اتفاق افتاده چنان كه طبرى نوشته: «فَالتقوا[مَع المُسلِمينَ] فى سَفّحِ جَبَل الرّي إلى جَنبِ مَدينتها، فاقتتلوا به» ^۱ .
ابن اثير نيز اين خبر را بياورده است ^۲ . يعنى: سپاه رى را با مسلمانان در دامن كوه رى، پهلوى شهر تلاقى دست داد، و در آنجا به قتال پرداختند.
به موجب اين قول شهر از كوه رى ـ كه محل آن روشن است ـ فاصله اى نداشته، و در پهلوى آن واقع بوده است.
ديگر آنكه در تاريخ بلعمى در بيان همين جنگ ذكر گرديده:
... زينبى آن لشكر بر راه روستا ببرد، و از پس كوه بداشت، ديگر روز ايشان به حرب بايستادند، و حرب اندر گرفتند. (زينبى) مدد سپاه بياورد از پس كوه طبرك به پهلوى خراسان به شهر اندر آورد... ^۳ .
چون خراسان در سوى مشرق واقع است، اين روايت با روشنى كامل دلالت دارد كه كوه طبرك در مشرق رى عهد ساسانى، و در كنار راهى كه از روستا از سمت خراسان (مشرق) به شهر مى رسيده افتاده بوده، و شهر در مغرب كوه طبرك ـ و در نتيجه در مغرب كوه رى ـ واقع بوده است، و زينبى از آنجا مدد براى سپاه اسلام برده است؛ و اين همان محلّ مورد سخن است. مقصود از ذكر و تعيين محل شهر بيايد. (در باب كوه طبرك ـ كه در دامن كوه بزرگ رى قرار داشته ـ و قلعه آن، در مجلد اول رى باستان فصل سيزدهم، ص 481ـ516 به تفصيل سخن رفته است).
رى قبل از اسلام به شرحى كه در صحائف 62ـ65 مجلد اول، و ص 3 مجلد دوم رى باستان باز نموده آمده، مركز دينى عظيم كشور، و پايگاه بزرگ مغان و زردشتيان بوده، و ظاهراً گويا مغان در اصل نيز از همين ناحيه برخاسته اند.
وظيفه مغان تنها توجه به امور دينى نبود، بلكه مشاغل تربيت نسل جوان و

از سخنان او است كه گفت: «اگر توانى به غذا معالجه كنى زنهار به ادويه مكن ؛ و اگر به داروى مفرد توانى به مركب مكن». ^۱

سخنى در باب بيمارستان رى، و تاريخچه و محل احتمالى آن

محققان داخلى و خارجى كه از ديرباز در احوال محمد زكرياى رازى بحث و تحقيق كرده اند، و درباره وى به انواع سخن گفته اند، هيچ يك را به موضوع بيمارستان رى ـ كه رازى اداره آن را متكفّل بوده ـ و اطلاعات مربوط بدان، از قبيل تاريخچه و نام بنيان گذار و محل اين بيمارستان اشارتى نيست. نگارنده گرچه در طى مطالعات خويش در اخبار اين شهر، در اين زمينه هيچ گونه تصريحى نيافت، ليكن به مدد دلالت روايات و اخبار رى و قرائن و شواهد و آثار چنين استنباط مى كند، كه گويا ظاهراً مى توان محل اين بيمارستان را در جنوب شرقى شهر رى باستان، و ايجاد آن را به زمانهاى پيش از اسلام، و بنيان گذار آن را مغان پنداشت ؛ اينك بيان اين دعوى با اختصارى تمام:
رى قبل از اسلام در اطراف و نواحى جنوبى چشمه على شهر رى فعلى، در پهنه واقع ميان باروى عظيمى كه به روزگاران پيش از اسلام احداث گرديده، در كنار كوه رى (كوه بى بى شهر بانوى كنونى)، و در سوى مغرب و جنوب غربى آن واقع بوده است، و آن بخش را در دوره اسلامى رى برين يا رى عليا مى گفته اند، در برابر رى عهد اسلامى در جنوب كوه رى، كه آن را رى زيرين يا رى سفلى مى ناميده اند.
در اثبات اين دعوى و تعيين اين محل علاوه بر همه دلائل و قرائن و نصوص و روايات كه در مجلد اول رى باستان؛ صحائف 11ـ15 و 24ـ27 و 167ـ172 درج افتاده، دو دليل پرارج ديگر نيز به دست است:
نخست آنكه جنگ مردم رى با اعراب در فتح اين شهر، در دامن كوه رى در كنار