ابوحاتم رازى، احمدبن حمدان ^۱

احمد بن حمدان بن احمد (د 322 ق / 934 م)، از متفكران، مصنّفان و داعيان بزرگ اسماعيلى ايران. ابن حجر (1/164) او را«ليثى» خوانده است كه وجه اين نسبت روشن نيست (نك: همدانى، حسين، مقدمه الزينة، 1/26 و حاشيه). همين گونه است نسبت كلابى كه قاضى عبدالجبار بدو مى دهد (ص 165). ابن نديم (ص 188، 189) و كاشانى (ص 22) وى را ابوحاتم بن عبدان رازى ورسنانى خوانده اند. وَرسنان به گفته ياقوت (4/921) از قراى سمرقند بوده است. خواجه نظام الملك وى را از پشاپويه، جايى نزديك رى دانسته است (ص 255). گويا وى به «منعم» نيز شهرت داشته است (كاشانى، همانجا؛ قزوينى، 312).
اطلاعات ما از زندگى ابوحاتم اندك است. درباره ايرانى بودن او نيز اختلاف است. حسين همدانى (همانجا) گويد: اسم و لقب وى حاكى ازآن است كه عرب بوده و كلام مبهم اسفراينى (ص 124 ـ 125) را با اشاره ضمنى به اينكه وى از اهل

طوسى، محمدبن حسن، رجال، نجف، 1381 ق/ 1961 م.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الفهرست، نجف، كتابخانه مرتضويه، ظاهريه، خطى (حديث).
كحاله، عمررضا، المنتخب من مخطوطات المدينة المنورة، دمشق، 1393 ق/ 1973م.
كوپريلى، خطى؛ مزى، يوسف بن عبدالرحمن، تهذيب الكمال، نسخه خطى كتابخانه احمد ثالث، شم 2848.
نجاشى، احمدبن على، رجال، به كوشش موسى شبيرى زنجانى، قم، 1407 ق.
ياقوت، بلدان.
درباره محمد بن ادريس، ابوحاتم رازى همچنين رك:
رى باستان، دكتر حسين كريمان، ج 2، ص 348 ـ 349.