منتجب الدين ابو عبدالله رازى ^۱

منتجب الدين ابو عبداللّه (ابو جعفر) محمّد بن مسلم (/ابى مسلم) بن ابى الفوارس رازى، مشهور به ابن ابى الفوارس، از دانشمندان محدّثان سده ششم هجرى است.
ياد وى در مصادر شيعى، به تبع نقل محدّثان از كتاب اربعين وى صورت گرفته و بدين جهت، اطّلاعى از زندگانى وى در دست نيست و آگاهى ما در اين زمينه، منحصر به كتاب اربعين وى مى گردد.
آنچه از كتاب اربعين وى در شرح حال او استنباط مى شود، چنين است:
ابن ابى الفوارس، مسافرتهاى زيادى را براى شنيدن حديث، انجام داده و در سند اغلب احاديث كه در اربعين نقل شده، نام شهرى كه راوى را در آن ملاقات كرده و حديث را اخذ نموده، به همراه نام راوى آورده است.

2. كتاب وافى تأليف ملامحسن فيض كاشانى شاگرد صدر المتألهين است كه يكى از كتب اربعه متأخره محسوب مى شود و احاديث را از نظرى نزديك به نظر استادش بيان مى كند.
3. كتاب مرآة العقول علامه مجلسى (ره) متوفى به سال 1111 كه شايد متأخرترين شرح چاپ شده عربى اصول كافى و در نتيجه كامل ترين آنها باشد. و احاديث،بيشتر از نظر افكار فقهاء و محدثين بيان و توضيح شده است.
مرحوم مجلسى در اين كتاب نخبه ها و برگزيده هاى سخنان صدرالمتألهين و فيض كاشانى و ساير شارحين (قدس اللّه اسرارهم) را انتخاب كرده و در بيان احاديث ذكر نموده است. در صفحه 77 مرآة العقول از گفتار ملاصدرا به اين جمله تعبير مى كند «ماذكره بعض المحققين» و نسبت به مرحوم فيض «ماذكره بعض الافاضل» مى فرمايد و در صفحه 69 درباره سخن ملاصدرا «ماحققه بعض الافاضل» تعبير مى كند و در صفحه 60 «قال بعضهم» مى گويد و در صفحه 54 راجع به حديث فرجه هفت قول نقل مى كند كه سوّمى آنها قول ملاصدرا است و اقوال ديگرى را كه تنها احاطه و تبحّر بى نظير آن دانشمند متتبع توانسته است در آنجا گرد آورد و همچنين اقوال و وجوهى را كه در احاديث ديگر ذكر مى كند تنها اختصاص به شرح او دارد.
4. شرح ملا صالح مازندرانى متوفى به سال 1080 است كه نزد افاضل فقها مشهور است و اكنون با تذييلات علامه معاصر آقاى حاج ميرزا ابوالحسن شعرانى چاپ مى شود.
* * *
در باره ثقة الاسلام كلينى همچنين رك:
1. مفاخر اسلام، استاد على دوانى، ج 3، ص 19ـ40.
2. آفتاب حديث، حسن ابراهيم زاده، از مجموعه ديدار با ابرار.