فرمودند كه آن نسخه رابياورند، ايشان نسخه را آوردند، و حضرت آيت اللّه شروع كردند به ذكر زحماتى كه در تنظيم و ترتيب آن متحمل شده بودند و فرمودند: «مدت مديدى نظر به اهميت اين فهرست براى اين كار صرف عمر كرده ام كه فى الواقع بالغ بر چندين سال مى شود».
پس از اين مذاكرات قرار شد كه از نسخ عتيقه و نفيسه اى كه پيش نگارنده است ايشان نيز استفاده فرموده و نسخه ترتيب شده خود را مكمل تر و مجهزتر ساخته به نگارنده بدهند تا به طبع آن اقدام شود، ليكن نظر به گرفتاريهاى زيادى كه لازمه زعامت و رياست عامه است و مخصوصا براى مثل ايشان كه غالب اوقاتشان را فرا مى گرفت فرصت زيادى باقى نگذاشته بود، كه اين كار را به زودى به پايان رسانيده و نسخه خود را آماده چاپ نمايند، به اين جهت مهم ترين نسخه از آن كتاب را نيز كه پيش نگارنده بود (به خط شيخ حر عاملى) از نظر گذرانده و عودت دادند، و ايام به همين ترتيب گذشت تا بالأخره بدرود حيات گفته به رحمت ايزدى پيوستند.
غرض از اين بيانات روشن ساختن اهميت فهرست منتجب الدين بود كه فى الجمله معلوم گرديد.

شيخ منتجب الدين على بن بابويه رازى(2) ^۱

فهرست منتجب الدين، آينه تشيع در رى

شيخ منتجب الدين على بن بابويه رازى، يكى از آخرين بازماندگان عالم و دانشمند خاندان بابويه در رى مى باشد. وى سال 504 هجرى متولد شده و محتملاً

نسخ فعلى فهرست منتجب الدين به اين بزرگوار مى رسد. و نيز بعد از وى تمام علماى تراجم خَلَفا عن سَلَف مطالب آن را در كتب خود نقل كرده اند و بيانات آن را به نظر احترام نگريسته و در اعلى درجه قبول قرار داده اند. حتى در اين اواخر زعيم شيعه و عالم منحصر به فرد عصر خود آيت اللّه بروجردى قدس سره به ترتيب آن پرداخته، و در مقدمه كتاب جامع الروات به آن اشاره كرده اند و خود آن مرحوم در نخستين جلسه ملاقاتمان شفاهاًبعد از اظهار مراحم كتابهايى به من پيشنهاد كردند، و اظهار داشتند كه «بايد شما به طبع و تصحيح اينها بپردازيد».
نگارنده نظر به آنكه به تصحيح تفسير جلاء الأذهان اشتغال داشتم، انجام امر را موكول به فراغت از تصحيح كتاب مذكور كردم، ايشان سپس چندين كتاب ديگر رانيز پيشنهاد فرمودند، و من ضمن اعتذار هيچ يك را نپذيرفتم ولى چون اين امتناع من تا حدى خلاف ادب و اخلاق به نظر مى رسيد عرض كردم كه شما چنان كه در مقدمه جامع الروات ياد فرموده ايد، به ترتيب فهرست منتجب الدين پرداخته ايد و چون چند سالى است نگارنده نيز نظر به علاقه اى كه به علم رجال دارم با اين كتاب مأنوس بوده ام و مخصوصا در تصحيح كتاب النقض بر حسب ضرورت از اول تا آخر و مكرر در مكرر با نهايت دقت و مراجع به نسخ عتيقه آن را مورد ملاحظه و مطالعه قرار داده ام و به اهميت آن بيش از پيش پى برده مقام، و ارزش آن را چنان كه شايد و بايد فهميده ام و نظر به كثرت فوايد و اهميت تصحيح آن با توجه به فوائدى كه در اين مدت مديد به دست آورده ام مايلم كه به طبع كتاب مذكور با ذكر آن فوائد بپردازم، و اگر حضرتعالى كتاب مرتب شده خود را لطف كنيد من حاضرم آن را ملاك قرار دهم، و فوائد را در آن ضمن بنگارم؛ زيرا نسخه مرتب شده حاجت به فهرست ديگر بار نخواهد داشت.
ايشان از اين پيشنهاد نگارنده بسيار مبتهج گرديده و فرزند ارجمند خود اعنى خلف صدق وى عمدة الفضلاء آقاى آقاسيد محمد حسن (دام مجده و بقاؤه) را امر