341
بزرگان ری ج1

مى شود كه عين عبارات منارات السائرين دقيقا در بحرالحقايق تكرار شده است.
نجم دايه پس از بيان مراتب تبعيّت و پيروى از حضرت رسول صلى الله عليه و آله، به بيان درجات محبّت (محبّت عوام، محبّت خواص و محبّت اخص الخواص) مى پردازد و براى هر درجه، شرحى همراه با شواهد قرآنى و شعرى (از متنبّى و رابعة عدوية و...) مى آورد. سپس درجات محبت خدا نسبت به بندگان را توضيح مى دهد و از گفتار شيخ ابوسعيد ابى الخير در تفسير آيه «يحبّهم و يحبّونه» (مائده، ۵/۵۴) بهره مى گيرد و مى نويسد:
قرأ القارى بين يدى الشيخ ابى سعيدبن ابى الخير، قوله تعالى: «يحبّهم و يحبّونه» ، فقال بحقّ يحبهم لانّه لايحب الاّ نفسه على معنى انه ليس فى الكون الاّ هو، وما سواه فهو من صنعته، والصانع اذا مدح صنعه فقد مدح نفسه... . ۱
در كتاب بحر الحقايق والمعانى نيز به هنگام تفسير آيه «يحبّهم و يحبّونه» همين عباراتِ نقل شده را بى هيچ كم و كاستى (نزديك به شش صفحه) تكرار مى كند. ۲
همچنين در فصل دوم از باب ششم كتاب منارات السائرين كه به «اختصاص الانسان بالخلافة» اختصاص يافته، نجم الدين رازى در شرح و تأويل آيه 30 از سوره بقره «واذ قال ربك للملائكة انّى جاعل فى الأرض خليفة» مى نويسد:
اعلم ان اللّه تعالى لاختصاص الانسان بالخلافة، قال: «انّى جاعل فى الأرض خليفة» ليعلم ان المختص بالخلافة من يكون ارضيا سماويا مثل الانسان. لا سماوياً كالملائكة ولا أرضيا كالحيوانات، وانّما قال تعالى «انّى جاعل» و ما قال: انى خالق، لمعنيين:

1.منارات السائرين، ص ۲۱۸ـ۲۲۳.

2.بحرالحقايق والمعانى، نسخه كتابخانه حضرت آيت اللّه مرعشى نجفى، شماره ۵۲۸۸، برگه ۱۱۵ـ۱۱۸.


بزرگان ری ج1
340

همراه اين نكته كه هيچ مورّخ و محقّقى در انتساب كتاب منارات السائرين به نجم الدين رازى شك ندارد، هرگونه ترديدى را در باب انتساب نسخه بحر الحقايق والمعانى به نجم الدين رازى، خواهد زدود.

2. تطابق برخى مطالب بحرالحقايق با مرصاد العباد و منارات السائرين

نجم الدين رازى در ابتداى كتاب منارات السائرين يكى از انگيزه هاى خود را در تأليف چنين كتابى، بيان معانى استنباط شده از اشارات قرآنى و ناگفته هاى روايى و اسرارى كه برزبان مشايخ بزرگوار رفته، مى داند:
... مستنبطا معانيه من اشارات القرآن و تلويحات الأخبار و رموز المشايخ الكبار، مؤسسا مبانيه على مشاهدات الانوار و مكاشفات الاسرار، من غرائب المواهب و عجائب المراتب. سالكا فيه طريقة أسبَق الى سلوكها، و... . ۱
از اين رو، موارد دريافت هاى تأويلى از آيات قرآن كريم در منارات السائرين كم نيست و شيخ هرجا به آيه اى برمى خورد، با صرف نظر از معانى ظاهرى آيات، مستنبطات ذوقى خويش را عرضه مى دارد، كما اينكه در مواضعى از مرصاد العباد نيز با تعبيراتى چون: «معنى ظاهر آيت شنوده باشى و ليكن معنى باطنش بشنو، كه قرآن را ظاهرى و باطنى است...»، ۲ به سراغ معانى باطنى قرآن رفته است. اين نشان مى دهد كه ذهن نجم الدين رازى در مواجهه با قرآن، ذهنى تأويلگر بوده و در همه كتاب هاى خود اين رويّه را حفظ كرده است.
در مورد تكرار و تشابه انديشه و مضمون در اين دو كتاب (بحر الحقايق و منارات السائرين) و حتى تشابه اشعار به كار گرفته شده در اين آثار، به تفصيل مى توان سخن گفت، امّا در اينجا تنها براى اثبات وحدت مؤلّف اين دو اثر، به مواردى اشاره

1.منارات السائرين، ص ۲۹.

2.مرصاد العباد، ص ۴۸.

  • نام منبع :
    بزرگان ری ج1
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1382
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 116790
صفحه از 360
پرینت  ارسال به