الا اشارة فيها: ان اللّه تعالى كما خلق للانسان ظاهرا هو بدن جسمانى و باطنا هو قلب روحانى.
از نظر وى اين سخن خدا كه مى گويد: «افلا يتدبّرون القرآن» (نساء، ۴/۸۲) بهترين گواه بر ظاهر و باطن داشتن قرآن است. به نظر وى، ظاهر و باطن قرآن نيز هماهنگ با آن اصل كلى است كه قبلاً مورد اشاره قرار گرفت. اينكه وى مخاطب قرآن را در جايى از تأويلات خود، شامل سه دسته عوام، خواص، و خواص الخواص مى داند كه خداوند به ترتيب يكى را دعوت، ديگرى را هدايت و سومى را به وصال خويش نائل كرده، قرينه ديگرى است كه وجود ظهر و بطن قرآن را مورد تأييد قرار مى دهد. او در جاى ديگر گفته است: نتايج حاصل از اجابت دعوت قرآن توسط اين سه دسته، عبارت خواهد بود از توحيد (براى عوام) وحدانيّت (براى خواص) و وحدت و شهود حق تعالى (براى خواص الخواص). ^۱
آنچه كه از بررسى و كاوش در تفسير بحر الحقايق نجم الدين رازى مى توان به دست آورد، دو نكته مهم و اساسى است كه توجه بدان روشنگر خط مشى كلى تفسير اوست. ^۲

الف) نگاه عميق او به دو جنبه ظاهرى و باطنى آيات

در سراسر تفسير او چنين نگرشى مشهود است. اينكه در وراى معانى ظاهرى آيات، معانى اشارى و تأويلى نهفته است. «معنى ظاهر آيت، شنيده باشى و ليكن معنى باطنش بشنو كه قرآن را ظاهرى و باطنى است».

ب) تطبيق آيات با اصول تصوف و سلوك عرفانى

به ديگر سخن، در تفسير او كوشش مى شود اصطلاحات عرفانى و سير و

قبلاً نيز گفته شدـ بايد گفت شيوه اى چندان بيراهه از طريقت و شريعت نيست.
قرآن از زاويه نگاه او متنى مقدس است كه هر كسى از آن بهره خود را درمى يابد. جنبه هاى ظاهرى آن، براى شريعتمداران و عالمان، همان قدر اهميت دارد كه جنبه هاى باطنى و لايه هاى درونى آن براى اوليا و اصحاب بصيرت و عارفان. از نظر اين عارف، اهل لغت و عربى دانان، بر جنبه ظاهرى قرآن اطلاع مى يابند و اشراف بر ابعاد باطنى و درونى اين كتاب، جز براى ارباب قلوب، ميسر نيست، به عقيده او، كسانى كه خداوند به آنها علم لدنى و الهام، عطا فرموده است، جزو اين دسته قرار مى گيرد. او گفته است:
ان للقرآن ظهراً يطلع عليه اهل اللغة وبطنا لايطلع عليه إلاّ ارباب القلوب الذين اكرمهم بالعلم اللدنّى.
اين نظريه، از فروع تئورى كلى عارفان درباره جهان، نشأت مى گيرد، كه هر چيزى را در جهان داراى ظاهر و باطن مى دانند و قرآن نيز ـ كه كتاب تدوين است ـ در تبعيت از اين قانون مستثنا نيست. نجم الدين رازى در رويكرد كلى خود به قرآن با توجه به اين اصل بنيادين، تفسير خود را فراهم مى آورد. او اين اصل را، در تأويل آيه شريفه «و كذلك نرى ابرهيم ملكوت السموات والارض» (انعام، ۶/۷۵) خاطر نشان مى سازد و چنين تصريح مى كند:
اعلم ان لكل شى من العالم ظاهرا و يعبرعنه بالجسمانية و تارة بالدنيا و تارة بالصورة و تارة بالشهادة و تارة بالملك و باطنا يعبرعنه بالروحانية و تارة بالاخرة و تارة بالمعنى و تارة بالغيب الغيوب و تارة بالملكوت.
... جسمانيت، دنيا، صورت، شهادت و ملك، عناوين جنبه ظاهرى جهان هستى اند. و روحانيت، آخرت، معنا و غيب الغيوب، عناوين جنبه باطنى جهان. انسان و قرآن نيز در اين چارچوب و قاعده قابل تعريفند. نجم الدين دايه به گاه تأويل «و ذروا ظاهر الاثم وباطنه»(انعام، ۶/۱۲۰) گفته است: