121
بزرگان ری ج1

دريغ است از اينكه ديوان بندار كه تا زمان حمدالله مستوفى مشهور و معتبر بوده و به زبان رازى اشعار زيبا و اختراعات بى همتا داشته ديگر پس از قرن هشتم نابود شده و اثرى از آن باقى نمانده است و امروز تنها يادگار او همين چند قطعه و بيت و يك قصيده مى باشد كه در تذكره ها و جنگها محفوظ مانده است و در صورتى كه امروز ما را به اصل ديوان كامل او دسترسى بود قطعا آنچه را كه شمس قيس رازى مى خواهد از دريچه انتقاد و عيب عروضى به ما معرفى كند يك منبع سرشارى براى معرفت به اصول ديرين عروض ملى ايران مى يافتيم. منتهى وقتى خواننده آن ابيات را فقط به اتكاى اوزان عروض عربى مى خواست بخواند به همين اشكالى كه شمس قيس دچار شده گرفتار مى شد و وقتى كه به گفته بندار ابيات فهلوى با لحن او را من و زخمه رود و سماع خسروانى تركيب مى شد، عالمى ديگر جز عالم شعر دردى به وجود مى آورد كه متأسفانه دست زمانه ما را از آن استفاده محروم ساخته است.


بزرگان ری ج1
120

درى نزديك تر شده اين اختلاف كمتر گشته، و عاقبت از ميان رفته است. چنان كه در دو بيتيهاى محمد صوفى و حسابى نطنزى و علينقى كمره اى مانند صورت جديد از دو بيتيهاى باباطاهر اين گردش بحر ابدا مشاهده نمى شود. اما شمس بى آنكه توجهى به اساسى بودن اين موضوع داشته باشد همشهرى ديرين خود را هدف ملامت و انتقاد سخت قرار داده و در مورد ديگرى از كتاب خود باز از سخن بندار بدينسان ياد كرده است:
و بندار رازى را اين اختلاف بسيار افتاده است لاجرم الفاظ عذب و معانى لطيف خويش را به اوزان مستهجن و از احيف مختلف نامطبوع گردانيده است چنان كه گفته است:

مشكين كلكى سروين بالائى وادو چشم شهلا و چه شهلائى
مفعول مفاعيلن مفعولنفاعلن مفاعيل مفاعيلن
و در اين شعر خرب و شتر به هم جمع كرده است و چنان كه گفته است.

ديم من و ديم دوستان شايه اين اج درد
چونان گل دو ديمه نيمى سرخ و نيمى زرد
مفعول و مفاعيلنمفعولن مفاعيلان
چنان كه گفته است:

نايا خونگوئى كه منى رابولم را تو دّو اوج ياسه
مفعول مفاعيل فعولنمفعولن مفاعيلن فعولن
و در اين بيت كفّ و خرم و خرب و حذف آورده است. پيش از اين گفته ايم كه در بحر مراقبت است ميان نون جزو اخرم و ميم مفاعيلن كه از پس آن آيد و نشايد كه پس از مفعولن مفاعيلن آيد و در اين شعر مراقبت به جاى نياورده است جزو اخرم را با جزو سالم به هم آورده است لاجرم ناخوش و بى ذوق آمده است.

  • نام منبع :
    بزرگان ری ج1
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1382
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 116930
صفحه از 360
پرینت  ارسال به