125
بزرگان ری ج1

ابداعاتى در داروسازى نيز داشته و گاهى بعد از توضيح يك داروى تركيبى، يادآورى كرده است كه «اين تركيب از مخترعات مصنف است» (خلاصه التجارب، گ 335 و نيز: گ 337ـ340). خلاصه التجارب اگر چه از نظر گستردگى مباحث و شيوايى بيان به ذخيره خوارزمشاهى نمى رسد، از نظر اتكا بر تجربيات شخصى و نو آورى از آن برتر است. اين كتاب از مآخذ مهم طب در دوره صفويه و از بهترين متون درسى پزشكى كهن جهان است (الگود، 1357 ش، ص دوازده). در خلاصة التجارب موارد بسيارى از نخستين اشاره هاى طب اسلامى به بعضى بيماريها وجود دارد (براى آگاهى از نوآوريها ومشاهدات و تجربيات بهاءالدوله رازى (تاجبخش، 1375 ش، ص 47 ـ 56). روش بهاءالدوله رازى يعنى توجه به علايم و عوارض بيماريها و شرح و ثبت دقيق آنها كتاب او را در زمره مهم ترين كتب پزشكى قرار داده است (همو، 1372 ـ 1375 ش، ج 2، ص 494). از جمله اين موارد مى توان به توجه او در ثبت همه گيرى سياه سرفه در هرات و نيز در رى در سال 906 اشاره نمود كه به دقت به تشريح اين بيمارى پرداخته است (خلاصة التجارب، گ 302). همچنين نوشته هاى او درباره اينكه افرادى كه آبله مى گيرند بندرت ممكن از نو آبله بردارند (گ 108)، حاكى از نظر او درباره ايمنى بدن است. بهاءالدوله همچنين به موضوع حساسيتهاى فصلى (آلرژى) اشاره نموده و نمونه اى از درمان اين بيمارى را نيز گزارش كرده است (گ 38، 168، 186 ـ 187، 199). با استناد به اين نوشته ها بايد او را از پيشگامان دانش ايمنى شناسى محسوب داشت. او همچنين درباره بيماريهاى مشترك بين انسان و حيوان، از جمله هارى (گ 319ـ320) نوشته ها و گزارشهاى دقيقى دارد. نوشته هاى او درباره بيمارى سفليس كه در نوشته هاى خود، همانند ساير پزشكان اسلامى، از آن با نام آتشك ياد كرده (همان، گ 111 ـ 116) كه منبع اصلى رساله حكيم عمادالدين شيرازى درباره آتشك بوده كه آن را در 977 تأليف كرده است (رساله آتشك، مقدمه). از خلاصه التجارب نسخه هاى خطى


بزرگان ری ج1
124

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله وسلم در نشر دانش و خدمت به خلق دانسته است (من كَتَم علما نافعا اَلجَمَهُ الله تعالى يوم القيامة بِلِجام مِنَ النارِ). اين كتاب حاوى حدود 000،350 كلمه و در 28 باب نوشته شده و نويسنده در بسيارى از موارد به شرح و گزارش معالجات خود، پدرش و ديگر پزشكان پرداخته است و بارها از پزشكان بزرگ گذشته چون بقراط، جالينوس، ثابت بن قرّه، رازى، ابن سينا، سيداسماعيل جرجانى، و نيز پزشكان ماهر هم عصر خويش ـ مثلاً پزشكى به نام اميره در قزوين (گ 244) و يك چشم پزشك اهل رى (گ 167) ـ نام برده است. از معالجات يك پزشك هندى نيز ياد كرده كه گواه تأثير پزشكى هندى در آثار اوست (گ 302). موضوع بابهاى اين كتاب به ترتيب چنين است: اطلاعاتى كلى درباره تندرستى (حفظ الصحة) و رفع بيماريها؛ بيان چگونگى تندرستى و تندرستى كودكان و پيران؛ بيان تدبير تندرستى و آنچه كه بدن به آن نياز دارد تا فرد تندرست بماند؛ اقسام بيماريها، انواع تبها و معالجه آنها؛ بيماريهاى حصبه، آبله، جذام و سرماخوردگى و غيره؛ سموم و كوفتگى؛ امراض دماغى؛ حالتهاى چشم و بيماريهاى آن؛ گوش و تركيب قوّه شنوايى و مرضهاى آن؛ بينى؛ دهان؛ حلق؛ دل (قلب)؛ مرى؛ معده؛ جگر و مراره؛ سپرز؛ روده ها؛ مقعد؛ گرده؛ مثانه؛ آلات تناسل؛ احوال توالد و تناسل و پستان؛ پشت و مفصل و پايها و بيماريهاى هر يك از آنها؛ سموم و ادويه زيان آور؛ حيوانات سمى؛ نيز بخشى درباره قرابادين (داروهاى تركيبى)؛ و در نهايت بخشى درباره اصطلاحات داروسازى و اوزان ويژه آن. در هر مورد از اين بابها، نويسنده وظايف الاعضاى دستگاههاى بدن، سبب بيماريها، نشانه ها و درمانهاى آنها و خصوصا تجربه هاى شخصى خود را آورده است.
خلاصة التجارب از جنبه تجربيات و مشاهدات پزشكى بسيار با ارزش و قابل مقايسه با تجربيات پزشكى محمدبن زكرياى رازى است (تاجبخش، 1372 ـ 1375 ش، ج 2، ص 496). بهاءالدوله علاوه بر تجربيات شخصى در درمانها،

  • نام منبع :
    بزرگان ری ج1
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1382
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 108341
صفحه از 360
پرینت  ارسال به