مقدّمه رساله تحصيل الحقّ كه سلسله استادان خود را در فقه تا امام شافعى و در كلام تا ابوالحسن اشعرى بر مى شمارد، هر دو رشته را از پدرش ضياءالدّين عمر آغاز كرده است ^۱ . و در آثارش هر كجا نامى از پدرش برده با تعبير «الامام السّعيد» از او ياد كرده و به مقام استاديش اشاره كرده است ^۲ . فخرالدّين پس از مرگ پدرش چندى در نزد فقيه شافعى كمال الدّين سمنانى (متوفّى 575) تلمّذ كرد ^۳ . وچون كمال سمنانى شاگرد و مُعيد امام محمّدبن يحيى (476ـ548) بوده است در نيشابور ^۴ و وفاتش نيز در نيشابور اتّفاق افتاده است ^۵ ، محتمل است كه فخر رازى براى استفاده از درس او به نيشابور رفته باشد نه به سمنان آنچنان كه برخى (شايد به اعتبار انتساب كمال الدّين به سمنان) پنداشته اند ^۶ . پس از چندى فخرالدّين به رى بازگشت و در نزد مجدّالدين جيلى به تحصيل حكمت پرداخت. و چون مجدالدّين

نيز ظاهرا اشاره است به همين سابقه توطّن خاندان فخرالدّين در مكّه. به تحقيق نمى دانيم كه اين خاندان از چه زمانى در رى سكنى گزيده بوده اند، ولى على الاقلّ بايد از زمان حسين، جدّفخرالدّين، كه به نوشته ابن الشّعار خطيب رى بوده است در رى مقيم بوده باشند. پدر فخرالدّين، ابوالقاسم ضياءالدّين عمر، در رى فقيه و متكلّمى نامى بود كه فقه را از ابو محمد بَغَوى (متوفّى 516) فقيه بزرگ شافعى آموخته بود و كلام را از ابوالقاسم انصارى (متوفّى 21) از شاگردان امام الحرمين جُوينى ^۱ . و در كلام و مواعظ چندين اثر تأليف كرده بوده است ^۲ كه از آن جمله كتابى بوده به نام غاية المَرام در علم كلام كه سُبكى آن را از بهترين آثار كلام اشعرى مى داند و شيوايى و زيبايى نثرش را مى ستايد ^۳ . ضياءالدّين عمر خطيب رى بود، و اينكه پسرش فخرالدّين را گاه «ابن الخطيب» مى خوانند در نسبت بدوست. و چون، گذشته از آگاهى از فقه و كلام و حديث و تصوّف، اديبى شيوا سخن نيز بود، به حلقات درس و مجالس وعظش خلقى بسيار روى مى آوردند ^۴ . استاد نخستين فخرالدّين رازى پدرش بود. هم فقه را و هم كلام را نخست در نزد او آموخت. در