قفطى در سفر بخارا با دشوارى نيز مواجه شد ۱ . در بخارا مجلسهايى براى مناظره تشكيل شد و فخرالدّين با علماى بخارا به بحث نشست. از كسانى كه با وى مناظره كرده اند يكى رضى الدّين نيشابورى است كه فخرالدّين او را مردى راست انديش ولى كندذهن و ديرياب وصف مى كند ۲ و ديگر ركن الدّين قزوينى (ابوحامد محمّدبن احمد متوفّى 636) است شاگرد رضى الدّين نيشابورى كه برخلاف استاد خود به مذهب شافعى بود ۳ و در دو سه مجلس با عالمى ديگر به نام نورالدّين احمدبن محّمد صابونى بحث كرد ۴ . در سال 582 فخر رازى در بخارا بود. در اين سال همه منجّمان پيش بينى كرده بودند كه در 29 جمادى الآخره آن سال به سبب قران كواكب طوفانى عظيم و مهيب همه عالم را فرا مى گيرد و جهان را دگرگون مى سازد. خوف و وحشت همه جا را فراگرفته بود. برخى درپى ساختن پناهگاهى بودند و بسيارى با جانى بيمناك تن به قضاى آسمانى داده بودند ۵ . همه جا سخن از آن حادثه بود، حتّى در مجالس علما. شرف الدّين محمّد بن مسعود مسعودى از عالمان بخارا كه فخر رازى او را به فضل و ذكاء و دانش فلسفه ستوده است ۶ ، در همان ايّام وحشت در مجلسى با جمعى ديگر به جدّ و باور درباره آن واقعه سخن
1.تاريخ الحكماء، ص ۲۹۱.
2.مناظرات، ص ۷، ۱۱. زكرياء قزوينى درباره ملاقات او با رضى الدّين حكايتى دارد. آثار البلاد، ۱/۲۵۲.
3.مناظرات، ص ۲۴ ـ ۲۶.
4.ايضا، ۱۴ ـ ۲۰، ۲۲ ـ ۲۴. طبق ضبط همه منابع وفات نورالدّين صابونى در ۵۸۰ بوده است (cf.p.Kraus,Ic,Vol.Xii,p.۱۳۹) لذا مباحثه فخرالدّين با او بايد در ماههاى پيش از مرگ او در همان سال ۵۸۰، در زمانى كه نورالدّين صابونى به گفته خودش پير و ناتوان بوده است(مناظرات،ص ۲۴) اتّفاق افتاده باشد.
5.درباره اجتماع كواكب در اين سال و پيشگوييهاى مربوط بدان رك: مقاله مرحوم استاد مجتبى مينوى در مجله دانشكده ادبيات تهران، ج ۲، ش ۴ (تير ماه ۱۳۳۴)، ص ۱۶ ـ ۵۳.
6.مناظرات، ص ۳۱.
