بزرگداشتش مى كوشيد. در سال 605 فخرالدّين در خوارزم بود ۱ . در آنجا، ظاهرا در اواخر آن سال، سخت بيمار شد ۲ . سبب اين بيمارى را برخى زهرى دانسته اند كه كراميان در غذاى او ريخته بوده اند ۳ . فخرالدّين از خوارزم به هرات بازگشت. و بيماريش شدّت گرفت. در آن حال در روز 21 محرّم 606،شاگردش ابراهيم بن ابى بكر اصفهانى را طلبيد و وصيّت نامه خود را بر او املا كرد. اين وصيّت نامه طولانى كه عقائد و آراء فخرالدّين را در ماههاى اخير عمرش باز مى نمايد از سندهاى مهم براى مطالعه زندگى و افكار اوست ۴ . فخرالدّين ماهها در بستر بيمارى بود تا آنكه سرانجام در روز دوشنبه اوّل شوّال (عيد فطر) سال 606 از اين جهان درگذشت ۵ . چون خود او در وصيّت نامه اش خواسته بوده است كه خبر مرگش را پوشيده دارند و مردمان را آگاه نكنند و به آرامى كفن و دفنش كنند، در همان روز وفاتش بى هيچ تشريفاتى در هرات در دامنه كوهى نزديك قريه مزداخان كه جزء بلوك خيابان بوده
1.طاش كپرى زاده تاريخ اتمام بخشهاى ششگانه كتاب المطالب العالية را نقل كرده است: فخر رازى در پايان بخش اول و دوم نوشته است كه آنها را در ربيع الاول ۶۰۵ در جرجانيّه خوارزم در كوى ماخومان به انجام رسانيده است (مفتاح السّعادة، حيدر آباد دكن، ۱۹۷۷، ص ۴۹۲).
2.ابن ابى اصيبعه، ۳/۳۶.
3.سبكى، ۸/۸۶؛ صفدى، ۴/۲۵۸؛ قفطى، ص ۲۹۲؛ مرآة الجنان، ۴/۹ و در ماده تاريخى كه براى وفات او (ظاهرا بعدها) سروده اند ذكر كشته شدن اوست:
به سال ششصد و شش كشته شد به شهر هراتنماز ديگر اثنين اول شوّال
(تذكرة الشعراء دولتشاه سمرقندى، تهران، ۱۳۳۷، ص ۱۵۱).
4.ابن ابى اصيبعه، ۳/۳۸ ـ ۴۰ و سبكى، ۴/۹۰ ـ ۹۲ با اختلافاتى متن وصيّت نامه را نقل كرده اند. و مرحوم استاد سعيد نفيسى در مقاله «زندگى و افكار امام فخر رازى»، (مجله ايران امروز، ج ۱، ش ۴، سال ۱۳۱۸، ص ۲۳ ـ ۲۴) آن را به فارسى ترجمه كرده است.
5.اين تاريخ را همه مورخان ضبط كرده اند. ولى ابن السّاعى (الجامع المختصر، ۹/۷۰۳) وفات امام فخر را در ۱۵ رمضان ۶۰۶ و قفطى (تاريخ الحكماء، ص ۲۹۲) در ماه ذوالحجّه ۶۰۶ نوشته اند.