عمارات و ابنيه مزار امام فخر به مانند بسيارى از مزارات و آثار تاريخى ديگر در عصر صفوى به سبب جنگهاى پياپى ويران شد تا آنكه در سال 1324 هجرى قمرى به همّت يكى از خيّران هرات عمارات و ايوانى بر تربتش ساختند و لوح قبرش را به كتيبه اى آراستند. و پس از آن در سال 1324 ش (1370 ق) عمارت مزار را توسعه دادند و ابنيه اى نو در آنجا ساختند ۱ .
فخرالدّين مردى بود ميانه بالا و تنومند و انبوه ريش، با خلقتى خوش و صوتى نيكو و گيرا ۲ . ذهنى تند و تيز داشت و نظرى دقيق و مو شكاف، و انديشه اى تحليل گر و نقّاد و جدلى، و قدرتى در بيان رسا و روشن مقصود، و دانشى گسترده و ژرف از انواع علوم و معارف عصر خود، و حافظه اى سخت توانمند ۳ . به هر دو زبان فارسى و عربى به همان شيوايى و رسايى كه مى نوشت سخن مى گفت و وعظ مى كرد ۴ . و به هر دو زبان شعر مى سرود ۵ . چهره اى كه از او در رساله مناظرات به
1.براى تفصيل درباره عمارت مزار و كتيبه هاى آن و مقابر مجاورش رك: خيابان، فكرى سلجوقى، ص ۶۸ ـ ۷۰؛ شرح حال و زندگى و مناظرات امام فخر الدين رازى، مايل هروى، ص ۲۵۴ ـ ۲۶۳.
2.ابن ابى اصيبعه، ۳/۳۴؛ صفدى، ۴/۲۴۹.
3.نوشته اند كه كتاب الشّامل امام الحرمين را تماما در حفظ داشت (صفدى، ۴/۲۴۹؛ ابن خلكان، ۴/۲۵۰). يافعى مى نويسد: «علاوه بر الشامل، المستصفى غزالى و المعتمد ابوالحسين بصرى را نيز در حافظه داشت» (مرآة الجنان، ۴/۹).
4.ابن خلكان، ۴/۲۴۹؛ صفدى، ۴/۲۴۹؛ مرآة الجنان، ۴/۸.
5.صفدى، ۴/۲۴۹؛ ابى اصيبعه، ۳/۳۴. قسمتى از اشعار عربى او را ابن ابى اصيبعه، ۳/۴۳ ـ ۴۴ و صفدى، ۴/۲۵۷ ـ ۲۵۸ نقل كرده اند. دو قطعه اى را كه در رثاى پسرش محمد سروده است در التفسير الكبير، ۱۸، ۷۱، ۲۲۹ آورده است. اشعار فارسى او كه بيشتر رباعى است در برخى از تذكره هاى فارسى گرد آمده است (رك: فرهنگ سخنوران، خيامپور، ص ۳۴۳). مرحوم سعيد نفيسى از منابع مختلف دوازده رباعى و قطعه فارسى گرد آورده بود (مجله ايران امروز، ج ۱، ش ۵ و ۶، ص ۲۴) كه البته انتساب برخى از آنها به فخر رازى مسلّم نيست.
