نشان دهنده چنين تعديل و تغييرى است. على رغم دنيا خواهى و فزون طلبى و برترى جويى و تندخويى كه بدو نسبت داده اند، بااحوال عارفانه بيگانه نبود. گاه در هنگام وعظ حالى بدو دست مى داد و مى گريست ^۱ . فخررازى از جمله نادر عالمانى بود كه با ثروت وحشمت مى زيست. جز آنچه از عطاياى ملوك و امرا بدو رسيده بود خود مال و خواسته بسيار داشت. و در قولى قصّه وار آمده است كه بخشى از ثروت او از ميراث طبيب ثروتمندى در رى بود كه دو دختر او را دو پسر فخرالدّين به زنى داشتند ^۲ . فخرالدّين خود دلبسته جلال و شكوه بود. به شاعرانى كه در مديحش به فارسى و عربى قصايدى مى گفتند صلات گران مى داد ^۳ . سيصد عالم و طالب در ركابش پياده مى رفتند. مجلس درسش شكوه و نظمى خاص داشت، كبار تلامذه نزديك كرسى استاد مى نشستند و پس از آنان شاگردان ديگر به حسب

خواننده عرضه مى شود، مردى را مى نماياند: مطمئن به نفس و مغرور و معتقد به صحّت گفتار و حقانيّت عقايدش و متوقّع احترام و تعظيم از سوى ديگران. رعايت نكردن آداب مرسوم اجتماعى در حقّ او در رفتارش با ديگران اثر مى گذارد. اسائه ادب و كوتاهى در احترام نهادن را، بى هيچ درويشى و تسامح و گذشتى، مقابله به مثل مى كند ^۱ . ضعفهاى حريفان و خصمان مناظره را يكايك بر مى شمارد ^۲ . و گاه به طنز و سخره از آنان ياد مى كند ^۳ و گاهى چندان عقائد آنان را غير قابل تحمّل مى پندارد كه آرزو مى كند كاش هرگز به شهر و ديارشان نيامده بود ^۴ . آراى مخالفان را به تندى و تيزى نقد مى كند ^۵ . و فراتر از اين به بزرگان پيشين چون غزالى و شهرستانى كه مرجعيّتى علمى داشته اند سخت حمله مى كند و آثارشان را به نقد مى كشد ^۶ . آن غرور علمى و اطمينان به حقّانيّت خود كه در جوانى و در دهه چهل عمرش در مناظرات ماوراءالنهر از خود نشان مى دهد، گويا ظاهرا در اواخر عمرش فى الجمله تعديلى يافته بوده است. صرف نظر از مطالب وصيّت نامه او كه البتّه در مرض موت و وضعى استثنايى نوشته شده است، برخى از اشعار منسوب بدو ^۷