گسترش آوازه دانش فخرالدّين و نشر آثارش در زمان حياتش خود از شگفتيهاست پيش از آنكه خود به سمرقند رود (در حدود سال 583)، فريدالدّين غيلانى كتابهاى المباحث المشرقيّه و الملخّص و شرح الاشارات او را در آنجا تدريس مى كرد. نه تنها در غور و باميان و خوارزم و خراسان و عراق عجم كه خود فخرالدّين آمد و شد داشت شهرتش منتشر بود، بلكه آوازه و آثارش به موصل و شام و مصر نيز رسيده بود ^۱ . در اين نشرِ شهرت و آثار البته جز تلامذه بسيار او ^۲ كه نامش را و آثارش را همه جا مى پراكندند عامل مؤثّر ديگر مجالس بحث و مناظره و وعظ وتذكير او در بلاد مختلف بود كه جماعات و طبقات گوناگون بسيارى را با عظمت علمى او آشنا مى كرد و شهرتش را بيشتر منتشر مى ساخت.
با همه محبوبيّت و مرجعيّت و نفوذ كلامى كه فخر رازى در طبقات مختلف مردم داشت، جماعات و كسان خاصّى نيز با او خلاف و خصومت داشتند. آن همه تشكيكها و آن همه نقد و نقضها كه فخرالدّين از آراى گذشتگان و معاصران مى كرد البته بى پاسخ نماند و براى شخصيّت جدلى او دشمنان بسيارى از جماعات مختلف فراهم آورد، هم در زمان حياتش و هم پس از آن. اختلافات كلامى او با معتزله، چنان كه پيش تر گفتيم، سبب اخراجش از خوارزم شد. قضارا عواملى چند موجب شد كه مذهب اشعرى غلبه يابد و مذهب اعتزال ديرى نپايد و كلاًّ از صفحه

مراتبشان جايى مى گرفتند ^۱ . مجالس خطبه و وعظش جلال و شكوهى ملكانه داشت. شمس الدّين موصلى يكى از مجالس او را در جامع هرات تصوير كرده است كه چگونه او با شكوه و ابّهت بر منبرى در صدر ايوان نشسته بود و مماليك و غلامان ترك شمشير به كف از دو سوى صف كشيده بودند و اميران غورى مى آمدند و تواضع و ادب مى نمودند و به اشاره و اجازه فخرالدّين در جايى مى نشستند ^۲ . سلطان العلماء بهاء ولد مى گويد: «جمع فخر رازى در مسجد جامع هرى نمى گنجد. همه در شب شمعها گرفته مى آيند تا جايگاه گيرند. او شيخ الاسلام هرى است. و خوارزمشاه يكى از مقرّبان خود را فرموده است تا هركجا كه باشد و هر كدام ولايت كه بباشد آن كس با كمر زر و كلاه مغرَّق بر پايه هاى منبر وى مى نشيند» ^۳ .
فهر رازى با ملوك و امرا آمد و شد و پيوند داشت. علاءالملك از رجال دربار خوارزمشاه دختر فخرالدّين را به زنى داشت ^۴ . سلاطين و امراء و اعيان در مجالس وعظ و مناظره او شركت مى كردند. و فخرالدّين گاه آنان را نصيحت مى گفت و نقد مى كرد ^۵ . بسيارى از آثارش را به نام يكى از ملوك و امرا تأليف كرده است. گذشته از خوارزمشاهيان و غوريان كه او در قلمروشان مى زيست و به نام هريك از آنان كتابى (يا كتابهايى) نوشته است، با ايوّبيان مصر و شام نيز رابطه داشت و كتاب اساس التّقديس را براى الملك العادل سيف الدّين ايّوبى (538ـ615)برادر صلاح الدّين ايّوبى تأليف كرد و از مشرق به نزد او فرستاد.