5. منارات السائرين و مقامات الطائرين. ^۱
شيخ نجم الدين رازى در سال هاى پايانى عمر خويش در بغداد، تفسيرى عرفانى و برمذاق اهل تأويل بر قرآن نوشت به عنوان: بحر الحقايق و المعانى فى التفسير السبع المثانى كه بعدها بيشتر به نام تأويلات النجميّة شهرت يافت.
از اين تفسير عربى، نسخه هاى پراكنده اى در كتابخانه هاى مختلف جهان يافت شده است كه موارد استقرا شده بيش از سى نسخه را شامل مى شود. اگر چه اكثر اين نسخه ها كامل نيست و گاه تنها تفسير چند سوره از قرآن را دربر دارد، ولى با كنار هم چيدن برخى از اين نسخه ها، مى توان به نسخه اى كامل از اين تفسير دست يافت. مهم ترين نسخه اى كه از اين تفسير در دست است متعلق به نظام الدين اعرج نيشابورى (متوفاى پس از 728 ه ) صاحب تفسير مهم غرائب القرآن و رغائب الفرقان است. نيشابورى از اين نسخه در موارد بسيار در تفسير خود بهره برده است. ^۲
با بررسى نسخه هاى گوناگون اين تفسير، مى توان فهميد كه شيخ نجم الدين رازى، تفسير تأويلى خود را از آغاز قرآن تا انتهاى سوره الطور رسانده است و مرگ فرصتى براى ادامه كار به او نداده است. تتمه اين تفسير را تنى چند از عرفاى پس از نجم رازى، هر يك براساس مذاق عرفانى خود، ادامه داده اند. مهم ترين و كامل ترين تتمّه اى كه بر اين تفسير نوشته شده، تكمله اى است كه توسط شيخ علاء الدوله سمنانى (657ـ736 ه ) عارف و نويسنده پركار قرن هفتم و هشتم به رشته تحرير

سخن گفته است. ^۱
نيز اينكه اين دو بزرگوار دست كم پنجاه سال نسبت به ذهبى به روزگار نجم الدين دايه نزديك تر بوده اند و با توجه به سفرهايى كه داشته اند و از جمله در روزگار حيات و حضور نجم الدين رازى در بغداد به اين شهر سفر كرده اند (دمياطى دو مرتبه و هربار مدتى نه چندان كوتاه، به بغداد سفر كرده است) اهميت گفتارشان را بيشتر جلوه مى دهد. البته گفته فَرَضى خود گواه و مؤيدى برگفته دمياطى است. فرضى مى گويد: رازى پس از سال 654 فوت كرده و دمياطى مشخصا سال 656 را ذكر مى كند.
به نظر مى رسد كه شمس الدين ذهبى نيز ميان اين دو تاريخ، خواسته تا قدر متيقّن را پاس دارد و به اقل احتمالات اكتفا كند.

معرفى اجمالى تفسير بحر الحقايق

از ميان آثار معروف نجم الدين رازى، آنچه تاكنون به چاپ رسيده، عبارت است از:
1. مرصاد العباد من المبدأ الى المعاد. ^۲
2. مرموزات اسدى در مزمورات داوودى. ^۳
3. رساله عقل و عشق. ^۴
4. رسالة الطيور. ^۵