استادان و شاگردان

استادان ابوعلى به درستى شناخته نيستند. چنان كه خود در تهذيب(ص 49ـ50) گويد: «در جوانى به تشويق پدر به ادب و شعر روى آوردم». در جاى ديگر از خواندن استطالة الفهم جاحظ ياد كرده است (نك : جاويدان خرد، 5) كه در آن از وجود جاويدان خرد هوشنگ شاه آگاه گرديد. به گفته ابوحيان (الامتاع، 1/35)، مسكويه در آغاز كار، سخت در انديشه كيمياگرى بود و آن را نزد ابوطيب كيميايى رازى مى آموخت. نيز فريفته كتابهاى محمد بن زكرياى رازى و جابربن حيان بود. به تاريخ هم توجه داشت و تاريخ طبرى را نزد ابن كامل (ه م) كه از مصاحبان محمد بن جرير طبرى بود، خواند (ابوعلى، تجارب، چ قاهره، 2/184) و علوم اوايل (دانش يونان) را نزد ابن خمّار آموخت. وى در اين علوم، بويژه در منطق و پزشكى، دستى قوى داشت، چنان كه او را بقراط دوم گفته اند (بدوى، 15ـ16). به گفته ابوحيان (همان، 1/37) اكثر اعضاى انجمن ابن سعدان كه مسكويه يكى از آنان بوده است، از مجلس ابن عدى برخاسته اند.
گذشته از اين، چنين مى نمايد كه او از طريق دوستى با اعضاى انجمنهاى علمى عصر و آميزش با وزيران دانشمندى همچون ابوالفضل ابن عميد و برخوردارى از كتابخانه هاى بزرگ آنان، دانش بسيارى اندوخته بود. خود نيز حلقه ها و مجالسى داشته كه در آنها به تدريس مى نشسته است. ابوسليمان (ص 347) ضمن بر شمردن آثار او گويد كه اين آثار در نشستهاى تدريس نزد او، خوانده مى شد.
برخى مسكويه را از استادان ابوحيان شمرده و كتاب الهوامل والشوامل را كه پاسخ مسكويه به پرسشهاى ابوحيان است، دليلى بر اين مدعا گرفته اند (حوفى، 1/31). اگر چنين باشد، رسالة فى مائية العدل، يا مقالة فى مائية الكيمياء را نيز بايد بر الهوامل و الشوامل و دلايل ديگر شاگردى ابوحيان افزود، زيرا مسكويه اين دو اثر را نيز در پاسخ پرسشهاى ابوحيان نوشته است. لحن شاگردانه ابوحيان در مقدمه

در گذشت، بر همين شغل بود (ابوسليمان، همانجا؛ امين، 3/159). همه مصنفات زمان در كتابخانه او گرد آمده بود (مقدسى، 449). او خود نيز به گنجورى مالى براى عضدالدوله اشاره اى كرده و تجارب الامم را به نام او نوشته و در مقدمه آن خود را از كارگزاران ويژه او خوانده است (چ تهران، 1/51ـ53). عضدالدوله در سراى خود جايى را كه نزديك خويش بود، به انجمن حكيمان و فيلسوفان اختصاص داد تا به گفت وگوهاى علمى بپردازند (همان، چ قاهره، 2/408). او خود نيز از اعضاى برجسته آن انجمن بود.
چون صمصام الدوله جانشين پدرش عضدالدوله شد، مسكويه با او پيوندى نزديك يافت (ابوسليمان ،همانجا) و در مجالس علمى و فرهنگى ابن سعدان، وزير صمصام الدوله حاضر مى شد.
در اين مجالس كسانى همچون ابن زرعه، ابن خمار، ابن سمح، قومسى، نظيف رومى، يحيى بن عدى و عيسى بن على شركت مى كرده اند (ابوحيان، الامتاع، 1/32، الصداقة، 77). به گفته ابوسليمان (ص 347)، ابوعلى پس از صمصام الدوله، همچنان در خدمت بزرگان ديگر دربار رى بود. به گفته امين (همانجا) وى در آغاز كار با گروهى از دانشمندان از جمله ابن سينا و بيرونى در خدمت خوارزمشاه بود و در آنجا از پيوستن به سلطان محمود كه آن گروه را از خوارزمشاه طلب كرده بود، خوددارى كرد، اما ظاهرا اين سخن در حد يك داستان است (نك : ه د، ابن سينا).
ابوعلى روزهاى آخر عمر را در اصفهان گذرانيد و در همان شهر چشم از جهان فروبست و همانجا مدفون شد. محل قبر او را محله خواجو نوشته اند (خوانسارى، 1/257)، اما قمى (سفينة، 2/540، الكنى، 1/409) مرقد او را درب جناد يا درب جناب (دروازه حسن آباد كنونى) و مدرس (8/208) تخت پولاد آورده است.