271
امامزادگان و زيارتگاه های شهر ری

پنج سال تمام نداشت ، جانشين پدر كند . بركيارق وليعهد ملكشاه در اصفهان بود . غلامان نظام الملك او را ـ كه سيزده سال داشت ـ از اصفهان به رى بردند ، و بر تخت نشاندند . ۱ زبيده ، زن ديگر ملكشاه را از سوى تَركان خاتون نسبت به پسر خويش بركيارق همواره وحشتى بود ، ابن اثير در اين معنا گفته است:
و كانت والدة بركيارق زبيدة ابنة ياقوتى بن داود ، و هى ابنة عم ملكشاه ، خائفة على ولدها من خاتون ام محمود . ۲
بركيارق ، مؤيدالملك ابو بكر بن نظام الملك را در ذى الحجه سال 487 وزارت داد ، لكن در صفر 488 وى را معزول كرد ، و فخرالملك ، برادر مهتر وى را به اين مهم برگزيد ۳ . گفته اند كه زبيده خاتون و وزيرش مجدالملك را در عزل مؤيد الملك دستى بوده است . در تمام مدت وزارت فخرالملك ، وزير واقعى مجدالملك بود ، كه وزارت زبيده خاتون و رياست استيفاى سلطانى را داشت .
سرانجام فخرالملك از وزارت معزول گرديد ، و مجدالملك سمت صدارت يافت ، و دو سال در اين كار روزگار برد . وى بر طريق تشيّع بود ، و به اتفاق زبيده خاتون بر جميع امور مملكت استيلا داشت .
مؤيدالملك دشمن ديرين زبيده خاتون و مجدالملك ، كه به سال 488 از وزارت بركيارق بر كنار گرديده بود ، و عزل خود را به تحريك اين بانو و وزيرش مى دانست ، در دل كرده بوده كه انتقام خويش را از اين دو تن بگيرد . ۴
مجدالملك را در آيين شيعه آثار خير بسيار است ، زبيده خاتون را به رى حسن ظنّى بوده است . و صاحب كتاب النقض در اين باب چنين آورده است:
اما مجدالملك ابوالفضل اسعد بن محمّد بن موسى البراوستانى ـ قدس اللّه

1.تاريخ آل سلجوق در آناطولى ، ص ۱۸؛ روضة الصفا ، ج ۴ (شماره صفحه ندارد)؛ سلجوقنامه ، ص ۳۵؛ راحة الصدور ، ص ۱۴۰؛ مجمل فصيحى ، بخش دوم ، ص ۲۰۴ .

2.كامل ابن اثير ، جزء ۸ ، ص ۱۶۵ .

3.وزارت در عهد سلاطين بزرگ سلجوقى ، ص ۱۱۰ .

4.همان ، ص ۱۱۰ ـ ۱۱۱ .


امامزادگان و زيارتگاه های شهر ری
270

تنها دو دختر به آن حضرت نسبت داده شده است .
در دائرة المعارف الاسلامية آمده است:
از اين بانو (بى بى شهربانو ) هم بجز زين العابدين متولد نشده است . ۱
نتيجه اى كه از تمام مطالب مذكور در مبحث بقعه بى بى شهربانو و بى بى زبيده مى توان گرفت بدين تخليص است .
1 . به طور قطع ، مسلم است كه مادر حضرت سجاد دختر يزدگرد نيست .
2 . با تسليم به اينكه اين شاهزاده خانم ايرانى زوجه حضرت يدالشهدا و مادر امام چهارم است ، ثابت نيست كه نام وى شهربانوست .
3 . مادر امام چهارم ، بنابه روايات اسناد مورد اعتماد ، در نفاس آن حضرت درگذشته و در واقعه كربلا زنده نبوده است .
4 . بنا به آن دسته از اقوال كه اين بانو را در كربلا حاضر دانسته اند ، وى در پايان فاجعه خود را در فرات غرق كرده ، و در هيچ سند قديمى مذكور نيست كه از كربلا به رى آمده بوده است .
5 . نيز بى بى شهربانو را فرزندى جز امام چهارم ذكر نكرده اند .
6 . حضرت يدالشهدا را دخترى به نام زبيده نبوده ، و در منابع ، تنها دو دختر به نام سكينه و فاطمه از آن حضرت مذكور افتاده ، و مدفن هيچ يك از آن دو نيز در رى نبوده است .
اينكه در زيارت نامه بى بى زبيده مذكور است: «فاطمة الملّقب به زبيدة خاتون » ادعايى است كه صحّت آن را سندى بايسته است .
اگر در اين مكان بانويى به نام زبيده مدفون شده باشد ، بى ترديد وى زبيده خاتون دختر عمّ و زن ملكشاه ، مادر بركيارق دختر ياقوتى بن داود است ، كه در رى حالتى كما بيش مشابه سيّده زن فخرالدوله داشت؛ و وى را به دستور مؤيد الملك زندانى و سپس خفه كردند . اين دعوى را شرحى است بدين تلخيص:
پس از مرگ ملكشاه تَركان خاتون ، زن وى خواست پسر خود محمود را ، كه هنوز

1.دائرة المعارف الاسلاميه ، حرف ب ، ص ۲۹۷ .

  • نام منبع :
    امامزادگان و زيارتگاه های شهر ری
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1382
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 195064
صفحه از 336
پرینت  ارسال به