59
مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم حسني(ع) ج2

منافقان جهاد نكرده است؛ لانّ النّبى لم يُجاهد المنافقين بالسيف.» ۱ اين گونه روايتها خود قرينه هستند بر اينكه مراد از «هكذا نزلت» بيان تحقق و تعبير و يا ذكر مصداق است و نه تنزيل آيه.
درباره آيه: «و لقد تاب اللّه على النّبى و المهاجرين و الانصار الّذين اتّبعوه»۲ از امام صادق عليه السلام نقل است كه فرموده است: «هكذا نزلت، و هو أبوذر و أبوخيثمه و عمر بن وهب الّذين تخلّفوا ثمّ لحقوا برسول اللّه؛۳ اين چنين نازل شد، و آنها ابوذر، ابوخثيمه و عمروبن وهب بودند كه از سپاه پيامبر سر باز زدند و آن گاه به او پيوستند.» تعبير «هكذا نزلت و هو أبوذر و...» جز اين نمى تواند باشد كه امام عليه السلام درصدد بيان ضمير فاعلى «اتبعوه» است و نه تلاوت آيه اى ديگر به جاى آيه موجود.
با توجّه به قراين موجود، رواياتى كه در زير مى آيد و عبدالعظيم حسنى از راويان آنها است، درصدد تفسير آيات و يا بيان مصداقى از مفهوم آيه اى هستند و نه ارائه قرائتى ديگر از آيات قرآن كريم. مضافا اينكه بخشى از آنها، سند قابل اعتمادى هم ندارند.
1. كلينى از احمد بن مهران، از عبدالعظيم حسنى، از بكّار بن ابوبكر، روايت كرده است كه جابر از امام باقر عليه السلام نقل كرده كه فرمود: «هكذا نزلت هذه الآية: وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا مَا يُوعَظُونَ بِهِ [فى علىّ] لَكَانَ خَيْراً لَهُمْ» ؛۴ اين آيه اين گونه نازل شد: «اگر آنها آنچه را (درباره على) پند داده شدند، انجام دهند، برايشان بهتر است.»۵
اين روايت، اولاً به دليل وجود احمد بن مهران در سند آن، كه او را ضعيف

1.تفسير القمى، ج ۱، ص ۳۰۱؛ بحار الانوار، ج ۶۵، ص ۸۹ و ج ۱۹، ص۱۶۳.

2.توبه (۹) ، آيه ۱۱۷.

3.تفسير القمى، همان، ص ۲۹۷؛ بحار الانوار، ج ۲۱، ص ۲۲۰ و ج ۲۲، ص ۳۲۳.

4.نساء (۴) ، آيه ۶۶.

5.كافى، ج ۱، ص ۴۲۴.


مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم حسني(ع) ج2
58

و فلان را نمى توان سخن خدا و آيه قرآن دانست. آرى مى توان ذكر آنها را در روايت از باب تطبيق آيه بر مصداق خارجى دانست؛ هرچند آن مصاديق ساليانى پس از نزول آيه تحقق پيدا كرده باشند. و جز اين، محمل ديگرى را نمى توان براى روايت ياد شده به دست آورد.
در روايتى ديگر درباره: «يا أيُّها النّبىُّ جاهِدِ الكُفّارَ وَ المُنافِقين...»۱ آمده است: «هكذا نزلت، فجاهَدَ رَسُولُ اللّهِ الكُفّارَ و جاهَدَ علىٌ المنافقين فجاهَدَ علىٌّ جهادَ رسولِ اللّه.۲؛پس پيامبر خدا با كافران و على با منافقان جهاد كرد. پس على جهاد كرد همان جهاد رسول الله را.»
بى شك آيه چنين نازل نشده است: «فجاهد رسولُ اللّه الكُفّار و...» در واقع رخدادهاى اتفاق افتاده در اين روايت گزارش شده است؛ به عبارتى آنچه پس از آن فرمان الهى اتفاق افتاده، جهاد پيامبر خدا با كافران و جهاد على پس از رسول خدا با منافقان بوده است، و گرنه پرروشن است كه على هم در ركاب پيامبر با كافران جنگيد؛ بنابراين، وجهى براى اختصاص جهاد على به منافقان وجود ندارد.
وانگهى، آيه درصدد بيان فرمان خدا به جهاد است؛ در حالى كه آنچه در روايت آمده، تحقق يافته آن فرمان مى باشد. و اين، هيچ گاه نمى تواند جاى فرمان خدا را بگيرد تا گفته شود اين آيه، چنين و چنان نازل شده است؛ بلكه بايد گفت: آيه اين چنين تعبير شد و آنچه در روايت آمده است همين معنا را دارد.
طُرفه اينكه در روايتى آيه به گونه ديگرى هم تلاوت شده كه با تعبير اين روايت كاملاً متفاوت است: «يا أيُّها النّبىُ جاهد الكفّار بالمنافقين» و آن گاه گوينده اين سخن تعليلى را براى آن ذكر كرده و گفته است: «تلاوت ياد شده براى اين است كه پيامبر با

1.توبه (۹) ، آيه ۷۳.

2.تفسير القمى، ج ۲، ص ۳۷۷؛ بحار الانوار، ج ۲۹، ص ۴۲۶.

  • نام منبع :
    مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم حسني(ع) ج2
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1382
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 139059
صفحه از 394
پرینت  ارسال به