1.مراد آخر اين ثمرات است كه ثمره دوازدهم است ، و البته در چاپ سنگى وجود ندارد و صفحات آن ( ۴۷۲ ـ ۴۷۷ ) اسقاط شده است . مؤلف در پايان كتاب تصريح مى كند كه صورت كتابچه موقوفات و املاك آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام قبلاً در پايان ثمره دوازدهم بچاپ رسيده ، ولى به جهت چاپ نامناسب و اغلاطى كه داشته از آنجا حذف گرديده و پس از اصلاحات و تجديد نظر ، ديگر بار در پايان كتاب بچاپ رسيده است ، كه ما نيز در چاپ كنونى عين آن را درج نموديم . البته بايد توجه داشت آنچه مؤلف در پايان چاپ سنگى آورده فقط صورت جمع و خرج سال ۱۲۹۶ مشتمل بر املاك و مستقلات موقوفه بر آستانه مباركه حضرت عبدالعظيم عليه السلام است كه ابتدا به ذكر مستقلات پرداخته و پس از آن مخارج و اسامى خدام ، قراء ، آستانه داران ، گلاب داران ، فرّاشان ، و مخارج روشنائى و چراغ ، حجّارى ، بنائى و جز آن مى باشد ، چنانچه در صفحات پايانى كتاب عيناً درج شده است ، ولى به آنچه مؤلف وعده داده درباره ساير موقوفات ، صورت آنها مندرج نيست . جهت تكميل اين منظور ، صورت موقوفاتى را ـ كه به ضميمه برخى از چاپهاى « خصائص العظيمية » در سال ۱۳۱۹ مستقلاً اضافه شده ـ مى افزائيم . ولى قبل از بيان آن ، مناسب است به آنچه در باره تاريخچه موقوفات حضرت عبدالعظيم عليه السلام در « ميراث جاويدان » به خامه جناب سيد عبداللّه عقيلى حضرت عبدالعظيمى آمده اشاره كنيم ، وى در مقدمه مقالش با عنوان « فرمان اشرف افغان و موقوفات آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام » مى گويد ( ميراث جاويدان ، سال هفتم ، شماره ۷ ، تسلسل ۲۸ ، ص ۷۱ ـ ۷۲ ) : از موقوفات آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام پيش از قرن هشتم هجرى قمرى اطلاعى در دست نيست . اما از اواسط اين قرن كه يكى از محتشمين سادات رى ، به نام سيد شرف الدين حسين ، چندين رقبه از املاك خود را بر اين آستانه وقف كرده و توليت آن را به خود و سپس به فرزندان ذكور خود ، نسلاً بعد نسل تفويض نموده است و نيز چند تن ديگر از بزرگان آن عصر كه به پيروى از او املاكى را وقف آستانه كرده اند ، اطلاعات نسبتاً كافى در دست است و با اينكه اصل قبالات و وقف نامجات از ميان رفته ، در گزارش مجلس تحقيق و تفتيش اوقاف كه در زمان شاه طهماسب اول صفوى ( ۹۳۰ ـ ۹۸۴ ه ق ) ، در تاريخ اول رجب ۹۶۱ ه ق تنظيم شده ، صورت كلّيّه اين رقبات و نام واقفين و متوليان آنها ذكر شده است . اما گفتنى است كه واگذارى توليت اين موقوفات به اولاد ذكور سيد شرف الدين ، نسلاً بعد نسل و بدون ذكر مشخصه ديگر ، به مرور زمان ، تشخيص متوليان شرعى را دشوار ساخته و مدعيان بسيارى را براى تصدى اين وظيفه كه حقّ التوليه چشم گيرى هم داشته است ( ثلث از عوايد موقوفات ) برانگيخته ، به طورى كه در اواسط قرن دهم هجرى قمرى كه شاه طهماسب به توسعه و ترميم و تنظيم امور آستانه همّت گماشته بوده براى تشخيص متوليان شرعى ، ناچار از مراجعه به مجلس تحقيق و تفتيش اوقاف شده است و اين مجلس پس از مطالعه اسناد و وقف نامجات ، از ميان مدعيان مختلف دو نفر را به نام هاى امير نظام الدين عليشاه بن امير سعد الدين عنايت اللّه و امير حسام الدين ابراهيم بن امير ناصرالدين خليل اللّه به عنوان متوليان شرعى موقوفات قديمه آستانه برگزيده است . پس از آن ، پادشاه مزبور خود نيز رقبات چندى را بر آستانه وقف كرده و يا به سيورغال مقرر داشته ولى توليت آن را به خاصّه شريفه واگذار كرده كه زير نظر وزير يا يكى از صدور وقت اداره مى شده است . اقدامات شاه طهماسب درباره تشخيص متوليان شرعى ، اگر چه در برهه اى از زمان ، نسبتاً كارگشا و موجب نظم و ترتيب آستانه بوده است ولى پس از دو ـ سه نسل كه اعقاب متوليان شرعى ، از نو رو به افزايش گذاشت ، و اختلافات آنها با يكديگر از يك سو و با متوليان انتصابى از سوى ديگر بالا گرفت ، بر مشكلات سابق چنان افزود كه گاهى كار به « مناقشات جاهلانه » مى كشيد و مداخله سلاطين وقت را ضرورى مى ساخت . * * * اينك به ذكر اين موقوفات كه عبارت از يك مدرسه و چند مسجد و تكيه و كاروانسراست مى پردازيم : موقوفات مدرسه مرحوم مغفور فردوس مكان آقا ميرزا ابراهيم خان امين السلطان طاب ثراه . توليت با حضرت مستطاب اجل اكرم افخم اشرف اعظم اتابك اعظم مدّ ظلّه العالى است . نظارت با متولى باشى سركار فيض آثار . صورت موقوفات زاويه مقدسه كه جزو موقوفات آستانه مباركه نمى باشد موقوفات مسجد جامع فوقانى كه مرحوم مغفور آخوند ملا رجبعلى امام جماعت مجتهد و همشيره مرحومه قائم مقام و مرحوم محمد عليخان وقف كرده اند نصّاً من الواقف با اورع و اتقاى از اولاد مرحوم آخوند ملا رجبعلى امام جماعت است نسلاً بعد نسل وَبَطناً بعد بطن كه فعلاً اورع و اتقاى از اولاد آن مرحوم از مرحوم مغفور آقا شيخ مهدى مجتهد امام جماعت جناب آقا شيخ آقا بزرگ مجتهد نجفى است كه متولّى شرعيست . موقوفات شش باب دكّان است كه هر يك شش دانگ مى باشند ، واقعه در سر چهار سوق راسته بازار زاويه مقدّسه است از قرار تفصيل ذيل : امام جماعت و واعظ مسجد جامع فوقانى اباً عن جد را بنا جناب شريعتمدار آقا شيخ جواد سلّمه اللّه تعالى است و امام جماعت مسجد جامع تحتانى كذلك جناب شريعتمدار آقا شيخ حسين سلّمه اللّه تعالى از طرف قرين الشّرف اعلى حضرت قدر قدرت شاهنشاهى به طريق معمول همه ساله به جناب شريعمتدار آقا شيخ جواد سلّمه اللّه تعالى مرحمت مى شود يك حلقه انگشتر نگين الماس مقوم به شصت تومان . به موجب دست خطّ مبارك به توسّط حكمران دارالخلافه از باب افطاريّه شهر صيام به جناب معزّى اليه از طرف قرين الشّرف مرحمت مى شود به توسط جناب جلالتمآب اجلّ اكرم امير حضرت دام عزّه كه در جلالت و نبالت معروف و از اجلاّى بزرگان است مبلغ چهل تومان . توليت موقوفات تكيه معروفه به گذر با معتمد السُّلطان حاجى آقا محمّد است مطابق تفصيل جداگانه . توليت موقوفات تكيه معروفه به فخرآباد با عاليجاه نصير بيك صاحب جمع است مطابق سياهه جداگانه . توليت موقوفات تكيه ميدان زاويه مقدّسه كه اباً عن جد با مرحوم شريعتمدار آقا شيخ مهدى مجتهد طاب ثراه بوده نصّاً من الواقف وبعد با ارشد اولاد آن مرحوم نسلاً بعد نسل و بطناً بعد بطن كه به موجب فرمان اعلى حضرت اقدس واحكام علماى ملّت و رجال دولت توليت و نظارت با جناب آقا شيخ عيسى مشير التّوليه است كه با طلوع و استحضار جناب شريعتمدار و آقا شيخ حسين و جناب آقا شيخ جواد شريعتمدار خزانه دار كل صرف شود و همه ساله جمع و خرج به وزارت جليله اوقاف داده شود . موقوفات حضرت امامزاده ابوالحسن عليه السلام معروف به اندرمان كه سه دانگ وقف اولاد ذكور است و سه دانگ وقف امامزاده توليت با عاليجناب آقا شيخ محمّد اندرمانى است و ساير اولاد ذكور واقف . توليت بقعه متبرّكه شيخ المحدّثين شيخ صدوق عليه الرّحمة كه اباً عن جد با مرحوم شريعتمدار آقا شيخ مهدى طاب ثراه بوده به موجب فرمان مهر لمعان مبارك اقدس شاهنشاهى با جناب آقا شيخ على خازن التوليه نواده آن مرحوم است . توليت موقوفات و روضه خوانى مرحوم آقا شيخ مهدى مجتهد طاب ثراه كه در حسينيّه خيابان و اندرون آن مرحوم بر حسب صلاح متولى در هر عصر در دهه عاشورا روضه خوانده شود . توليت مراتب مسطوره تمام با آقا شيخ على خازن التّوليه است . كاروانسراى مرحوم حجة الاسلام حاجى ملاّ على كنى واقعه در چهار سوق معروف به دوقولو با دكاكين متصله كاروانسرا از سمت راسته بازار سه دانگ وقف است بر مطلق خيرات و مصارف قبر آن مرحوم از چراغ و قارى و غيره و ساير مبرّات با تقديم فقير اولاد ، و سه دانگ ديگر به انضمام دكاكين ملك طلق صبيّه آن مرحوم عليا مكرمه معظّمه بنت الشريعه است زوجه مرحوم شريعمتدار آقا شيخ مهدى طاب ثراه . كاروانسراى راسته خيابان جنب باغ دبّاغى ايضاً موقوفه مرحوم حجّة الاسلام شش دانگ وقف بر اعزاب ( ؟ ) نخاوله توليت با اولاد . اين كتابچه موقوفات آستان ملايك پاسبان و كتابچه قوانين و ساير موقوفات محض خدمت به حضرت عليه السلام و معلوم بودن متولّىِ هر يك ، از ميان رفتن و مستدرك نشدن موقوفات كاسته شد ، و اگر چنانچه در بعضى از زمان بعضى بر بعضى مظلومين ظلم نمايد به آنچه شيوه مرضيه اين عهد مى باشد به اغراض نفسانى يا طمع ذاتى و مال . . . مال مسلمانى را از ميان برند معلوم ( ؟ ) باشد بلكه مسلمانى با قدرت از بيچاره . . . نمايد رد نمايد حق را به حقدار رسانده . . . يد غاصبين كوتاه دارد و حقوق مغصوب را معلوم دارد كه از جمله محبّين عبداللّه محسوب . . . و افضل . . . احقاق حقوق المظلوم ، و انا العبد الحقير يحيى التفرشى ملقب به كاتب همايون فى رجب سنه ۱۳۱۹ .