145
روح و ريحان ج4

و بين خدام و خطباء و سركشيكها و سايرين از خدمه اين آستانه آداب نيكى در زمان دخول و خروج و روشن كردن چراغ و ايستادن به اجتماع هر صبح و شام امرى محسوس و مشهود است ، و تنظيم چهل چراغ و چراغهاى بسيار در هر شب نيز امرى است بديهى احتياج به بيان ندارد ، هر كه مشرّف مى شود خود مى بيند و عبرت از حسن تنظيمات آن آستان مى برد .
و همانا بهتر آن ديدن است نه خواندن و شنيدن كه شايد اغراض مانع از قبول جملتى از آن شود .
با وجود اين احوال صورت قانونى كه براى خدام اين آستانه مقدسه نوشته اند و معمول و مجرى نموده اند آخر اين ثمرات نوشته مى شود اگر چه حاضران خود به رأى العين مشاهده مى نمايند و حاجت به تحرير نيست ولى براى يادآورى آيندگان خالى از فايده نخواهد بود ۱ .

1.صورت قوانين خدّام آستانه مقدسه حضرت شاه عبدالعظيم عليه السلام در پايان ثمرات مندرج نيست . لذا جهت تتميم مباحث كتاب و يادآورى خوانندگان ـ كه مدّ نظر مرحوم كجورى بوده ـ صورت قوانين خدّام آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام درج مى گردد . اين قوانين به ضميمه بعضى از چاپهاى سنگى خصائص العظيمية شيخ جواد شاه عبدالعظيمى ، به سال ۱۳۱۹ در صفحاتى مجزّا بچاپ رسيده است . لطف صديق و فاضل گرامى جناب آقاى زمانى نژاد ، ما را به نسخه اى از آن كه در كتابخانه تخصصى تاريخ نگهدارى مى شود رهنمون شد ، كه خداى را بر اين نعمت شاكر و از ايشان متشكرم . مجموع قوانين بيست قانون است ، و آغازگر آن خطبه اى است بدين مضمون : بسمه تعالى شأنه قوانين آستانه مباركه حضرت عبدالعظيم عليه السلام صورت خطبه آستانه مباركه تعجيل ظهور موفور السّرور مهرِ سپهر امامت و دُرّ درج خلافت سلطان سرير ولايت هادى سبيل رشاد مولاى بنده و آزاد ولى اللّه الاعظم والامام المعظم الحّجة المنتظر صاحب العصر و الزّمان و خليفة الرّحمن عليه صلوات اللّه الملك المنّان . ترويح روح كثير الفتوح مقدّس منوّر مطهّر حضرت امامزاده واجب التعظيم ولازم التكريم سلاله دودمان مصطفوى و سليل سليله مرتضوى المولى الجلى والسيّد النّبيل صاحب المناقب و المفاخر و المفاخم ابوالقاسم سيّدنا و مولانا سلطان عبدالعظيم الحسنى . مع ارواح ساير ابناء الائمّة المعصومين خصوصاً سيّدنا و مولانا حمزة بن موسى الكاظم عليه السلام و طاهر بن زيد بن على عليهم السلام وعلى آبائهم التحيّة والتكريم . فاتحه دوام دولت جاويد مدّت وبقاى سرير سلطنت اعلى حضرت قدر قدرت شاهنشاه اسلام پناه سليمان بارگاه مولى الاعاظم والخاقان المعظّم السّلطان بن السُّلطان بن السُّلطان والخاقان بن الخاقان بن الخاقان ، خلّد اللّه ملكه وسلطنته وافاز على العالمين برّه وعدله و احسانه . و صحت وسلامتى جميع امناء دولت ابد مدّت وعلماء ملّت باشوكت ، صحت و سلامتى جميع خدّام والا مقام بااحتشام آستانه متبركه مقدّسه منوّره ، نيستى و نگونسارى اعادى دين مبين و مخالفين دولت ابد قرين را تعجيل فناء فاتحه . بسمه تعالى شأنه العزيز قوانين آستان ملايك پاسبان حضرت عبدالعظيم عليه السلام كه بعضى از آنها از ابتداء نظم و انتظام آستانه مباركه در توليت متوليان سابق طاب ثراهم مقرّر شده بود و برخى در توليت مرحوم مغفور آقا ميرزا ابراهيم خان امين السُّلطان طاب ثراه كه پس از آن مرحوم در توليت مرحوم امين الملك وتوليت نواب نصرة السّلطنة و نوّاب نير الدّوله ومرحوم ناظم الدّوله طباطبائى و حضرت مستطاب اجلّ اكرم نظام الملك و جناب اجل اكرم حاجى آصف الدّوله برقرار و مجرى بودند و انشاء اللّه تعالى در هر توليتى مُجرى خواهد بود ، و فعلاً كه توليت حضرت مستطاب ارفع امجد اسعد اشرف والا شاهزاده عين الدّوله دام اقباله العالى است مُجزى مى باشد . اوّلا : از براى حضرت عليه السلام مهر بزرگى است چُون مُهر سلاطين بنام نامى آن سلطان سلاطين عليه السلام بدين عبارت : فرزند مجتبى كهر دُرج احمدىعبدالعظيم لُمعه نور محمّدى كه در بالاى فرامين زده مى شود و مُهر كوچك ديگر « فخر آل مجتبى عبدالعظيم » كه در بالاى بروات زده مى شود . و اين مهر مبارك را مهردارى است كه از طرف قرين الشرفِ هر كس از براى حكومت زاويه مقدّسه مقرر مى شود بايد در نزد او بوده باشد و اين دو مهر مبارك عقيق و در طلا نشانده شده است و هر كدام يك زمرّد سبز نشان دارد و در كيسه ترمه مرواريددُوز در جعبه فولاد است و قفل كوچك نقره دارد ، و از براى مُهردار مواجب و جيره به قرار سابق مقرّر است چنانكه گذشت . و تحويلدارى از براى حضرت مقرّر شده است از طرف توليت كه حفظ و حراست موقوفات نمايد و اجاره و استجاره بدهد . و سر رشته دارى مقرر شده است كه جمع و خرج آستانه مباركه هميشه معين و معلوم بوده باشد . و از براى تحويلدار و سررشته دار مواجبى معين است چنانچه گذشت . و قانون اين است كه در موقع صدور بروات سركارى بروات كلاًّ نوشته شده به مهر مبارك حضرت عليه السلام مزين گردد و مهر متولّى ، پس بس كلاّ تمام شده در اول اَسَد با حضور حكومت و امناى آستانه مباركه يا نايب او به خدام والا مقام داده شود كه وجه نقد در همان مجلس گرفته شود . ثانياً : شش كشيك مقرّر شده و شش سر كشيك و شش ضابط و از براى هر كشيكى هيجده نفر اهل كشيك مقرر است كه با سر كشيك و ضابط بيست نفر مى شوند . در اول صبح اين بيست نفر بايد حاضر بوده باشند در سمت دست راست حرم محترم بايستند و بيست نفر خدّام روز گذشته در سمت دست چپ ايستاده پس از خواندن خطبه اسبابهاى حرم محترم را به ضابط و كشيك تحويل بدهند و اهل اين كشيك از اوّل آفتاب تا صبح روز ديگر كشيكشان مى باشد . سواى اين اهل كشيك از خدّام والا مقام احدى حق خواندن زيارت نامه ندارند . و اين اهل كشيك در كشيكخانه مباركه در وقت عصر به مباشرت ضابط صرف چائى نمايند ، كذلك در صبح . و مقرر است كه اين بيست نفر در شب در كشيكخانه صرف شام نمايند با كمال احترام فاتحه به روح پر فتوح حضرت عليه السلام بخوانند . پنج مجموعه شام است : يك مجموعه حق فراش چهار مجموعه حق اهل كشيك . و سواى اين بيست نفر يك نفر كفشدار و يك نفر چراغچى و يك نفر قهوه چى كه از براى اهل كشيك مقرر است صرف شام بايد بنمايند . پس از شام بيست نفر اهل كشيك فقط مُلتزم بيتوته مى باشند كه در ساعت چهار درب حرم محترم را بسته پس از آنكه چراغچى چهار چراغ شمع گچى در چهار كنج حرم محترم گذاشته باشد كه تا صبح بسوزد . پس از بستن درب كليد در نزد سركشيك بوده باشد كه اگر خدا نخواسته كسى شب در حرم داخل شود يا حادثه ديگرى از قبيل افتادن چراغ يا غيره روى دهد مستعجلاً درب را باز نمايد و چنانچه سر كشيك نخوابد حق بردن كليد ندارد بايد در نزد ضابط بوده باشد . ثالثاً : در وقت غروب جميع خدّام حاضر شوند از براى چراغ بيست مشروفه : ده تا حضرت عبدالعظيم عليه السلام ، ده تا حضرت امامزاده حمزه عليه السلام ، چهارده عَدَد لاله فنر محض قراء ، چهار لاله در چهار گوشه حرم راست ايستاده سر كشيك خطبه بخواند سلام و تحيّت حضرت عليه السلام و دعاى اعلى حضرت و متولّى كل خوانده شود ، با كمال احترام و ترتيب چراغ زده شود . كذلك به نهج مذكور اوّل آفتاب برچيده شود ، در آن روز مخصوص حق چراغ زدن و برچيدن سواى سركشيك ، كشيك آن روز ديگرى حق ندارد مگر در نبودن سر كشيك آن روز . رابعاً : از يك ساعت شب قراء حاضر شوند با صدر الحُفّاظ در سمت راست و چپ رواق مقابل حرم محترم ، سمت راست هفت نفر و سمت چپ هفت نفر ، الى ساعت دو ، دوازده امام بخوانند . و بعد صدق الحُفّاظ خطبه بخواند و بروند . كذلك يك ساعت قبل از آفتاب حاضر شوند الى طلوع آفتاب قرآن بخوانند بعد خطبه خوانده شود و چراغ برچيده شود و بروند . و چهار نفر قارى حرم در حرم محترم در وقت حضور اين قرّاء حاضر شوند و قرائت بخوانند به صوت خفى تا بعد از اتمام خطبه شب و صبح . كذلك در شهر صيام در عوض شب در ايوان مطهّر دوازده امام قرائت نمايند . خامساً : چهار نفر كفشدار در دست بالا و پائين از قرار هر كدام يك هفته از صبح شنبه الى شنبه ديگر حاضر شده كفشدارى نمايند و آنچه دريافت شود به طريق معمول هفت صد ساله آستانه مباركه هر يك در هفته خود حق خود ايشان است كلى و جزئى ، سر كشيك و اهل كشيك و ساير خدّام هيچ كدام حقى ندارند . و در صحن مطهّر و اطراف حرم سواى حضرت امامزاده حمزه عليه السلام كه كفشدار مخصوص دارد آن هم از همين طايفه است ، احدى حق كفشدارى ندارد . ايام زيارتى از هر درى كه داخل شوند از كشيك خانه زنانه و غيره حق كفشدارى ايوان است كه هفته اوست . سادساً : در شبانه روزى يك مرتبه حرم محترم جاروب شود ، در وقت ظهر اهل كشيك حاضر شوند و حرم و اطراف حرم و مساجد را جاروب نمايند و سركشيك پس از اتمام خطبه بخواند . و در صحن مطهّر اوّل صبح پنج نفر فراش ديوانى صحنها را جاروب نمايند . پس از اتمام نايب فراشباشى خطبه بخواند و اين فرّاشها را حق جاروب كردن حرم و مساجد حرم را ندارند ، اختصاص به فرّاش حَرَم و اهل كشيك دارد . و سقّا در صبح و عصر بايد صحن مبارك را آب بپاشد در وقت ضرورت سواى فصل زمستان . سابعاً : چنانچه در آستان مبارك وجهى داده شود تا يك تومان نرسيده حق همان كشيك است و از يك تومان الى ده تومان از قرار مذكور : زيارت نامه خوان عشر ، حضرت امام زاده حمزه دو عشر ، حضرت امامزاده طاهر چهار عشر ، كفشدار چهار عشر . بايد بقيه كه شش عشر است بالسويه بين شش كشيك قسمت شود و سواى اهل كشيك همه روزه آستانه دار و گلاب دار كه چهار نفر مى باشند از قرار هر هفته يك نفر و دو چراغچى ساير خدمه ملتزم به حضور نمى باشند . ثامناً : حضرت امامزاده عليه السلام شش نفر اهل كشيك مخصوص دارد كه سواى آن شش نفر احدى از خدّام آستان ملايك پاسبان حق شراكت با آنها ندارند . شش نفر از قرار مذكور است : در سرنثار و تقسيم يك جائى ده قسمت مى شود . و توليت حضرت امامزاده طاهر عليه السلام از كليد دار و كفشدارى و زيارت نامه خوانى و غيرها كلاً انحصار به آقا سيد ابوالقاسم نصير التوليّه دارد ديگرى حق ندارد . تاسعاً : سالى دو مرتبه درب ضريح مطهر بايد باز شود سواى كليددار و متولّى باشى و نايب كليددار و يك نفر ديگر كه از ساير خدمه محترم تر است ديگرى حق دخول ندارد و آنچه شموعات سرنثار است حق چراغچى است و آنچه پارچه يا غيره بوده باشد بايد قسمت شود با وجه نقد آن وقت ثُلث شود : ثُلث حق كليددار و ثلث از ثلث حق نايب كليددار باقى بين اهل شش كشيك تقسيم شود . دهم : درب حرم محترم و صحن مطهر الى ساعت چهار از شب بايد باز باشد و چراغ بسوزد مطابق سياهه جداگانه ، و درب حرم محترم حضرت امامزاده حمزه و حضرت امامزاده طاهر عليهماالسلامالى ساعت سه از شب رفته بايد باز باشد ، و ليالى جمعه و ايام متبرّكه موقوف به جمعيّت است . و در شهر صيام حرم مبارك هر سه حرم و صحن بايد باز بوده باشد يك ماهه . و هر شب در وقت در بستن در حرم محترم حضرت عليه السلام چهار چراغ گچى و حرم حضرت امامزاده حمزه عليه السلام دو عدد بايد تا صبح بسوزد و عدد چراغ شبها و توفير شب جمعه و تفصيل شهر صيام به موجب سياهه جداگانه است . يازدهم : در زمستان وقت آمدن برف رعاياى حضرتى بايد حاضر شوند جميع عمارت صحن مطهّر را از حرم محترم و مساجد و حضرت امامزاده حمزه عليه السلام و حضرت امامزاده طاهر عليه السلام و مسجد جامع و حجرات صحن را پاروب نمايند و نهار و چائى به عهده تحويلدار است . دوازدهم : مواجب خدّام والا مقام بايد وجه سفيد داده شود در اوّل اسد ، و غلّه ايشان دو ثلث گندم و يك ثلث جو از خرمن بار كرده بايد بياورند به حواله تحويلدار و حق تصرّف و بردن به خانه خود تحويلدار و انبار حقى ندارند ، و كرايه غلّه در عهده تحويلدار است در محاسبه سركارى حساب نمايد . سيزدهم : چنانچه يكى از خدام به رحمت واصل شود منصب و كشيك او حق پسر بزرگ است و مواجب و جيره در صورتى كه كمتر از ده تومان بوده باشد حق پسر بزرگ است و اگر از ده تومان زيادتر است بايد در بين اولاد ذكور بالسّويّه تقسيم شود و چنانچه مناسب متعدّد باشد به پسران لائق ديگر هم داده شود و در صورت نبودن اولاد ذكور حق اولاد اناث است بالسّويّه ، و در صورت نبودن اولاد حق پدر ، و در صورت نبودن پدر حق مادر ، و در صورت نبودن مادر حق برادر ، و در صورت نبودن برادر حق خواهر ، و در نبودن هيچ يك حق وارث شرعى است ، در ابتداء آستانه مباركه چنين بوده نبايد قطع شود . و چنانچه كسى در ايّام حيات خود مواجب و جيره خود را قسمت كند بين اولاد خود بر حسب ميل خود مختار است ، بعد هم مُجرى خواهد بود . چهاردهم : چنانچه در آستانه مباركه وجهى اضافه محل بوده باشد بايد در خزانه مباركه ضبط بوده باشد تا در موقع به مصارف برسد بر حسب امر متولّى كُل . پانزدهم : نذورات سركارى كلاً بايد به اطلاع سركشيك آن روز و متولّى باشى كلّ به موجب كتابچه در خزانه مباركه ضبط بوده باشد در موقع بيرون بياورند . شانزدهم : چنانچه در وقت آوردن نعشهاى محترم طافه شالى داده شود الى ده تومان حق مستأجر حفّارى است و چنانچه اضافه باشد بايد در خزانه مباركه ضبط شود و در جزو جمع حضرت محسوب شود . هفدهم : نعش را حق ندارند در قبور خدمه كه مقرر است از ايوان مبارك و رواق و مساجد دفن نمايند مگر به اذن صاحبان آن قبور از خدمه . و خدمه و اهل بلد حق الارض ندارند و از هر نعش محترمى دو هزار بايد به دربان داده شود و يك تومان به فرّاش . هيجدهم : چنانچه محض تعمير آستانه مباركه و خرابى فوق العاده كسر محلّى حادث شود از جنس و نقد خدمه نبايد كسر شود . تحويلدار و مباشر و مستأجر بايد از خود بدهند و در سنوات آتيه طلب خود را كسر گذارند . نوزدهم : چنانچه در بعضى از قبور خدمه و حجرات صحن كه متعلّق به خدمه است ميّتى دفن شود بر حسب اذن خود ايشان ، قرائت و مباشرت مقبره با خود آن خدمه است ، غريبه حق ندارد . بيستم : مقابر اطراف صحن تا ساعت سه از شب بايد روشن باشد و اختيار نظم و انتظام مقبره جزء نظم و انتظار صحن مبارك است ، و تعمير لازمه مقابر و خرابى و تعميرات مسجد جامع فوقانى و تحتانى جزء تعميرات آستانه مباركه است كه بايد از موقوفات سركارى ساخته شود كلاً و جزءً .


روح و ريحان ج4
144

و مراجعت مى كنند و ديگر صدمه بر بدن و تن خود وارد نمى آورند .
و همچنين است عرّاده ها و باركشها در اوقات زيارت چون به واسطه ازدحام مردم مالهاى كرايه و غيره كفايت نمى نمود براى ذهاب و اياب ، لهذا بر درب اين دروازه باركشهاى وسيع موجود كرده اند و مردم آسوده حال به وجه اندكى به مقصود مى رسند ، و در هر يك از اين عراده ها علاوه از سى و چهل نفر مى گنجد اين عمل هم اسباب رفاهيت است .
و يكى ديگر آن است كه مردم از اين راه نفع مى برند و از براى مردم بيكار مؤونه و كارى معلوم شده ، و اين فقره نيز موجب آسودگى دولت جاويد مدت است كه رعاياى عليه به اشغال چند اشتغال دارند .

ثمره نهم : در تغيير مؤونه و غذاى صبح و شام اين شش كشيك كه تازه مقرر شده است

خدام آستان عرش بنيان حضرت عبدالعظيم در سنوات ماضيه بعد از فراغت از خدمت آن حضرت بايد به خانه هاى خود بروند و هر كس به هر غذائى كه معتاد است متغذّى شود ، و شايد براى كشيك روضه مطهره حالت رجوع و عود به حرم محترم نداشتند . چنديست بر حسب حكم و فرمان جناب امين السلطان براى خدام ، شش كشيك معين و از براى هر كشيك رئيسى مقرر داشتند و نوبه اى معين فرموده اند مانند روضه رضويه حضرت رضا عليه السلام ، پس هر چند نفر در نوبه اى كه در تمام سال تعيين شده است بعد از اداء خدمات موظفه از براى ايشان غذائى مخصوص . . ۱ با لوازم آن از قهوه و غليان و چاى حاضر مى نمايند كه آسوده احوال بعد از صرف آن تماماً به خدمت خودشان برخاسته قيام مى نمايند .

1.كلمه اى در چاپ سنگى ناخواناست .

  • نام منبع :
    روح و ريحان ج4
    سایر پدیدآورندگان :
    حسيني اشكوري، سيد صادق
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1382
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 152463
صفحه از 400
پرینت  ارسال به