« دراية الحديث » ^۱ فرمود : تعرف العدالة المعتبرة فى الراوى بتنصيص العدلين عليها وبالاستفاضة ، بأن يشتهر عدالته بين اهل النقل وغيرهم من العلماء كمشايخنا السالفين من عهد الشيخ محمد بن يعقوب الكلينى وما بعده إلى زماننا هذا ، لا يحتاج أحد من هؤلاء المشايخ المذكورين المشهورين الى تنصيص على تزكيته ولا يثبته على عدالته ؛ لما اشتهر فى كل عصر من ثقتهم وضبطهم وورعهم زيادة على العدالة . . إلى آخره .
و مرحوم شيخ حر عاملى رحمة اللّه عليه در كتاب « فوايد طوسيه » كه مختصرى از علم رجال است فرمود كه : صدوق عليه الرحمة با جلالت قدر و اوصاف محموده كه دارد مستغنى از تعريف و توصيف است .
نجاشى و كشى تصريح بر توثيق وى نفرمودند .
و مرحوم ميرزا در « قوانين » ^۲ فرمود : فإنّ علماء الرجال لم يذكروا له توثيقاً ، واشتهاره بذلك كفانا من غيره ، وبشهادة القراين الكثيرة المستفاضة مع كونه مرجع العلماء والفقهاء .
خلاصه مرحوم شيخ ده وجه در كتاب « فوايد » بر ضبط و عدالت و صحت حديث و وثاقت مرحوم صدوق طاب ثراه ذكر كرد كه يكى از آن همان بيان مرحوم ميرزاست كه داعى استشهاد نمود ، و طريق روايت جماعتى مانند شهيدين و علامه و فرزندش فخر المحققين و ابن داود و ابن طاوس و شيخ محقق و مقداد و ابن فهد و ميرزا و شيخ بهائى عليهم الرحمة ، تماماً طريق روايتشان از مرحوم صدوق است ، پس چگونه است كه صدوق حافظ و ضابط و عادل و موثق نباشد ؟ !
و علماء كه مى گويند : فلان عالم صحيح الحديث مفيد تعديل و توثيق است ، و صدوق وجه طايفه و شيخ ايشان است . و علامه فرمود : مراسيل صدوق حجت است بلكه رجحان

پس آنچه صحيح است و به صواب نزديك آن است كه بگوئيم : طريق روايت حضرت عبدالعظيم صحيح است و در درجه علياست و خداوند داناتر است .

در معنى اينكه حضرت عبدالعظيم عليه السلام غير منصوص است معهذا ممدوح و موثق است

غرض از ذكر اين ترجمه آن بود كه بدانند بر تمام آنچه تفصيلاً شرح داديم از اين مطالب موجزه مى توان دانست كه توثيق و تعديل معنى وى چيست كه ميرداماد فرمود : حضرت عبدالعظيم غير منصوص است .
بدان يكى از وجوه و طرق علم رجال توثيق راويان اخبار مرويه از ائمه اطهار عليهم السلام است تا خوانندگان بدانند ^۱ صحت اخبار و سقم آنها را حال اگر كسى بخواهد بداند حسن حال راوى و خبر دهنده روايت و خبر را بايد از مَهَره اين فن و اساتيد از علماء كه ايشان را مى شناسند سؤال نمايند تا به وى بشناسانند و وثوق و اعتماد بر گفتار راوى بهم رسانند .
و اگر چه معنى موثّق مذكور شد معذلك در اين مقام لازم دانستم اشاره نمايم .
مجدداً بدانند : معنى « موثق » آن است كه راوى در زمان ذكر حديث و روايت از دروغ گفتن مأمون بوده باشد ، پس مى گويند : توثيق با فسق جمع مى شود .
و « تعديل » آن است كه دو نفر عادل بر عدالت راوى شهادت دهند .
و استفاضه و شهرت نيز دلالت بر عدالت راوى مى كند .
و در معنى موثّق علماء اماميه فرمودند : هو ما كان كلهم أو بعضهم غير امامى مع توثيق الكل ^۲ .
و مرحوم شهيد ثانى زين الدين بن على بن احمد الشامى العاملى در باب ثانى از كتاب