اين امّت در سر هر سال كسى را كه از براى امّت اين دين را تجديد كند .
بعد از آن ابن اثير گفته است : علماء در تأويل اين حديث تكلّمات كرده اند هر يك از ايشان بنا بر مذهب و مشرب خود كه مايل بوده است اين حديث را معنى كرده است و اولى آن است كه حمل بر عموم شود ؛ از آنكه حرف مَن هم بر واحد و هم بر جماعت واقع مى شود و لازم نيست مبعوث از فقهاء باشد از اولوالامر و اصحاب حديث و قرّاء و وعّاظ و زهّاد هم جايز است بگوئيم بنابراين عموم مردم شريك و دخيل ند در تجديد دين بعد از آن ابن اثير گفت كسانى كه در اقطار زمين بر مذاهب اربعه يعنى شافعى و حنفى و مالكى و حنبلى و مذهب اماميّه مشار اليه شدند بر سر هر صد سال ذكر مى كنيم ، اما در سر صد سال اول از اولوالامر عمر بن عبدالعزيز بود و اين امت را وجود او كفايت است مخصوصاً از آنكه عمر بن عبدالعزيز كرد آنچه را كه در اسلام احدى نكرد ، و از فقهاء محمد بن على الباقر و قاسم بن ابى بكر و سالم بن عبداللّه بن عمر در مكه بودند و از اهل تفسير مجاهد و ابن جبير و عكرمه مولى ابن عباس و عطاء بن ابى رباح بود و در يمن طاوس و در شام مكحول و در كوفه عامر بن شراحيل ^۱ و در بصره حسن بصرى و محمد بن سيرين .
اما از قاريان عبداللّه بن كثير مشهور و از تابعين و تابعين تابعين بسيار بودند اما در رأس مائه ثانيه يعنى : اول سال دويست از اولوالامر مأمون بن الرشيد بود و از فقهاء : شافعى [ و ]حسن بن زياد لؤلؤى ـ از اصحاب ابو حنيفه ـ و اشهب بن عبدالعزيز ـ از اصحاب مالك ـ .
اما احمد در آن وقت مشهور نبود .
و از اماميّه على بن موسى الرّضا عليه السلام و از قاريان يعقوب خضرمى و از اهل حديث يحيى بن معين و از زهّاد معروف كرخى بود .
اما در رأس مائه ثالثه يعنى : اول سال سيصد از اولوالامر مقتدر باللّه بود و از فقهاء ابو

الاول ، و شهيد ثانى به تخفيف خوانده است .
خلاصه تمام اين سلسله كه مشهور به علان و منسوب به كلينى هستند ـ از محمد و احمد و ابراهيم و على و ابان ـ از ثقات و اجلاّء رواتند ، و تماماً از قريه كلين نزديك حضرت عبدالعظيم برانگيخته شده اند ، و اگر هيچ از يك ايشان نبودند همانا محمد بن يعقوب صاحب كتاب « كافى » اسلاميان را كافى بود ، و كفايات لازمه دين و اسلام به شخص شريف ايشان راجع است .
و ابن اثير در « جامع الاصول » ^۱ مى گويد : ابوجعفر محمد بن يعقوب الرازى فقيه و امام است بنا بر مذهب اهل البيت عليهم السلام ، عالم فى مذهبهم كبير فاضل عندهم مشهور .
و ايضاً در حرف نون از كتاب « نبوت » گفته است : محمد بن يعقوب كلينى از مجددين در رأس مائه ثالثه است .
و همين طور فاضل طيبى در « شرح مشكاة » ^۲ نقل مى نمايد .
و خوب است در اين مقام حديثى كه مأخذ اين مطلب است و در افواه مشهور ذكر كنيم .

حديث ابن اثير كه در هر رأس مائه مجددى از براى مذهب لازم است

ابن اثير از ابوداود ترمذى ^۳ روايت كرده كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلمفرمود : « ان اللّه يبعث لهذه الامّة على رأس كل مائة سنة من يُجدِّدُ لها دينها »^۴ يعنى : خداوند برمى انگيزاند براى