چهار . ايثار يكى از ياران پيامبر خدا

حاكم در المستدرك از ابن عمر ، چنين روايت كرده است:
اُهدِىَ لِرَجُلٍ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله رَأسُ شاةٍ ، فَقالَ : إنَّ أخى فُلانا وعِيالَهُ أحوَجُ إلى هذا مِنّا . قالَ : فَبَعَثَ إلَيهِ، فَلَم يَزَل يَبعَثُ بِهِ واحِدا إلى آخَرَ حَتّى تَداوَلَها سَبعَةُ أبياتٍ حَتّى رَجَعَت إلَى الأَوَّلِ، فَنَزَلَت: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» إلى آخِرِ الآيَةِ . ^۱
به يكى از ياران پيامبر خدا ، سرِ گوسفندى هديه داده شد ؛ امّا او گفت : برادرم فلانى و خانواده او به اين از من نيازمندترند . لذا ، آن را براى او فرستاد . همين طور آن سر گوسفند را يكى براى ديگرى مى فرستاد تا آن كه هفت خانه را گشت و به جاى اوّلش باز گشت . در اين هنگام ، اين آيه نازل شد : « ... و [ديگران را] بر خود ، مقدّم مى دارند ، هرچند خودشان نيازمند باشند ...» .

پنج . ايثار جمعى از شهداى اُحد

نويسنده تفسير مجمع البيان ، در تبيين شأن نزول آيه ايثار مى نويسد:
قيل : نزلت فى سبعة عطشوا فى يوم اُحد فجئ بماء يكفى لأحدهم ، فقال واحد منهم : ناول فلانا حتّى طيف على سبعتهم ، وماتوا ولم يشرب أحد منهم فأثنى اللّه سبحانه عليهم . ^۲
گفته شده : اين آيه ، درباره هفت نفرى نازل شد كه در روز اُحد ، تشنه شدند و مقدارى آب به اندازه اى كه يك نفر را كفايت كند ، آوردند . يكى از آنها گفت :

86 سوره حشر آمده است ـ ، مهاجران را بر خود ، مقدّم داشتند و آيه ياد شده ، در ستايش آنان نازل گرديد .

دو . ايثار امام على عليه السلام

چند روايت تصريح مى كنند كه آيه ياد شده: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» درباره ايثار امام على عليه السلام است ، با اين تفاوت كه برخى از اين روايات ، مطلق اند و موضوع ايثار را بيان نمى كنند . ^۱ برخى ، موضوع ايثار را پوشاندن برهنه مى دانند ، ^۲ برخى موضوع ايثار را مقدّم داشتن مقداد در تأمين نيازهاى زندگى مطرح مى كنند ^۳ و برخى ، شأن نزول آن را پذيرايى از ميهمانى كه پيامبر اسلام براى على عليه السلام فرستاده بود ، دانسته اند. ^۴

سه . ايثار مردى انصارى

در صحيح البخارى روايت شده كه اين آيه ، درباره مردى از انصار است كه پيامبر خدا ، ميهمانى را براى او فرستاد و او ، ميهمان خود را بر خود و همسر و فرزندانش مقدّم داشت . ^۵ در اين كه نام ميزبان چيست ، اختلاف است . برخى او را ابوطلحه انصارى ^۶ دانسته اند و برخى ، ثابت بن قيس ^۷ ؛ امّا صاحب مجمع البيان ، معتقد است كه ميزبان ، امام على عليه السلام بوده و مى گويد كه روايت صحيح ، دالّ بر اين نكته دارد . ^۸