امام عليه السلام فرمود : «اى ابوحنيفه! نخستين كسى كه قياس كرد ، ابليس لعين بود . او در برابر پروردگار ما ـ تبارك و تعالى ـ دست به قياس زد و گفت : «من از او (آدم) بهترم ؛ [چون ]مرا از آتش آفريده اى و او را از گِل ...» » .
ابوحنيفه ، سكوت كرد.
امام عليه السلام فرمود : «اى ابوحنيفه! كدام يك نجس تر است : بول يا جنابت؟».
گفت : بول .
فرمود : «پس ، چرا مردم براى جنابت ، غسل مى كنند ؛ امّا براى بول ، غسل نمى كنند؟» .
ابوحنيفه ، سكوت كرد.
امام عليه السلام فرمود : «اى ابوحنيفه! كدام يك برتر است : نماز يا روزه؟» .
گفت : نماز.
فرمود : «پس چرا حائض بايد قضاى روزه اش را به جا آورد ، امّا نمازش قضا ندارد؟» .
ابوحنيفه ، باز سكوت كرد. ج . در روايتى از زيد شَحّام آمده است :
دَخَلَ قَتادَةُ بنُ دِعامَةَ عَلى أبى جَعفَرٍ عليه السلام ، فَقالَ: يا قَتادَةُ! أنتَ فَقيهُ أهلِ البَصرَةِ؟
قالَ: هكَذا يَزعُمونَ.
فَقالَ أبو جَعفَرٍ عليه السلام : بَلَغَنى أَنَّكَ تُفَسِّرُ القُرآنَ؟
فَقالَ لَهُ قَتادَةُ: نَعَم.
فَقالَ لَهُ أبو جَعفَرٍ عليه السلام : بِعِلمٍ تُفَسِّرُهُ أم بِجَهلٍ؟
قالَ: لا، بِعِلمٍ.
فَقالَ لَهُ أبو جَعفَرٍ عليه السلام : فَإِن كُنتَ تُفَسِّرُهُ بِعِلمٍ فَأَنتَ أنتَ، وأَنَا أسأَلُكَ.
قالَ قَتادَةُ: سَل.

قالَ: فَما بالُ الحائِضِ تَقضى صَومَها ولا تَقضى صَلاتَها؟
فَسَكَتَ . ¹ در خدمت امام صادق عليه السلام بودم .. . كه يك نفر ، در زد . گروهى از ياران امام عليه السلام در حضور ايشان بودند . ايشان به غلام فرمود : «ببين كيست؟».
غلام رفت و برگشت و گفت : ابوحنيفه است .
فرمود : «بگو وارد شود» .
ابوحنيفه ، وارد شد و بر امام صادق عليه السلام سلام كرد .
امام عليه السلام پاسخ سلامش را داد و فرمود : «تو فقيه عراق هستى؟» .
گفت : آرى.
فرمود : «بر چه اساسى براى آنها فتوا مى دهى؟» .
گفت : بر اساس كتاب خدا و سنّت پيامبرش .
فرمود : «اى ابوحنيفه! آيا كتاب خدا را چنان كه بايد مى شناسى ، و آيا ناسخ و منسوخ را مى شناسى؟».
گفت : آرى.
فرمود : «اى ابوحنيفه! مدّعى علم شدى . واى بر تو! خداوند ، اين علم را جز نزد اهل كتاب كه بر آنها نازل شده ، قرار نداده است . واى بر تو! اين علم ، جز در نزد خواصّ از ذريّه پيامبر ما محمّد صلى الله عليه و آله نيست . خداوند ، حتّى يك حرف از كتابش را به تو به ارث ، نداده است» و همچنان براى او حجّت آورد و استدلال كرد تا آن كه فرمود : «اى ابوحنيفه! هر گاه چيزى از تو سؤال شود (يا مسئله اى براى تو پيش آيد) كه نه در كتاب خداست و نه در خبر و سنّت آمده است ، چه مى كنى؟» .
گفت : خداوند ، تو را به سلامت دارد! قياس مى كنم و در آن ، بر اساس نظر خود ، عمل مى نمايم.