فهم معارف آن ، ضرورى است.

مراتب قرآن شناسى

به طور كلّى ، فهم معارف قرآن كريم را مى توان در چهار مرحله خلاصه كرد:
1. آشنايىِ اجمالى با معارف قرآن؛
2. آشنايى با اشارات قرآن؛
3. آشنايى با لطايف قرآن؛
4. آشنايى با حقايق قرآن .
امام زين العابدين عليه السلام ، درباره مراتب قرآن شناسى مى فرمايد :
كِتابُ اللّهِ عَلى أربَعَةِ أشياءَ: عَلَى العِبارَةِ، وَالإِشارَةِ، وَاللَّطائِفِ، وَالحَقائِقِ؛ فَالعِبارَةُ لِلعَوامِّ، وَالإِشارَةُ لِلخَواصِّ، وَاللَّطائِفُ لِلأَولِياءِ، وَالحَقائِقُ لِلأَنبِياءِ .^۱كتاب خدا بر چهار چيز است : بر عبارت ، اشارت ، لطايف و حقايق . عبارت ، براى عوام است ، اشارت براى خواصّ ، لطايف براى اوليا ، و حقايق براى انبيا .
و اينك ، توضيحى درباره هر يك از اين مراتب:

يك. آشنايى اجمالى با معارف قرآن

مرحله نخستِ قرآن شناسى ، يعنى آشنايى اجمالى با معارفِ حياتبخشِ اين كتاب آسمانى ، براى عموم كسانى كه با ادبيات عرب آشنايى دارند ، امكان پذير است ، چنان كه در روايتى كه ملاحظه شد ، آمده: «فالعبارة للعوامّ» .
به سخن ديگر ، هر كس زبان عربى را بداند و بتواند عبارات قرآن را بفهمد ، به تناسب قدرت درك خود ، مى تواند از نورانيت آن ، بهره ببرد ، چنان كه

است و مى خواهد با عدم وجود اختلاف در آن ، حقّانيت كتاب الهى را ثابت كند . در اين صورت ، معنا ندارد كه فهميدن معانى آيات قرآن را موكول به فهم «صحابيان و تابعان» نمايد ؛ بلكه بالاتر ، نمى توان در چنين مقامى درك معانى آن را هم به بيانات نبوى حواله داد ؛ چون كلام پيامبر خدا در چنين زمينه اى ، يا كلامى است كه موافق ظاهر كتاب الهى و مطابق با آن است و يا با آن مخالفت دارد . پُر واضح است كه در صورت موافقت ، احتياجى به آن نيست ؛ زيرا خود شخص ، ولو پس از تدبّر و بحث ، همان معنا را درك مى كند و در صورت مخالفت ، سازش با مقام «تحدّى» نداشته و نمى تواند حجّتى را براى مخالف ، اقامه كند.
ولى در شرح و تفصيل احكام فرعى ، چاره اى جز استفاده كردن از بيانات نبوى نيست . چنانچه خود قرآن شريف هم ، اين قبيل مطالب را به توضيحات پيامبر خدا ، حواله داده است و آيه شريف : «آنچه را كه پيامبر به شما داده است ، بگيريد و از آنچه شما را باز داشته ، باز ايستيد» ، و آنچه در معناى آن هست ، به همين قسمت مربوط اند. همچنين ، قسمت هايى كه در مورد داستان ها و يا مربوط به تفاصيل «معاد» هستند ، در آنها هم بيانات پيامبر صلى الله عليه و آله ، لازم و حتمى است.
خلاصه ، از سخنان بالا روشن مى شود كه شأن پيامبر خدا در چنين مقامى ، تنها و تنها جنبه آموزش است . و معلوم است كه آموزش ، فقط يك نحو راهنمايى است كه استاد آگاه و خبير به وسيله آن ، ذهن شاگرد را براى درك كردن چيزى كه بر او سنگين و دشوار است ، ارشاد و رهبرى مى نمايد .

ديدگاه چهارم . تفصيل ميان مراتب معرفت دينى

به نظر مى رسد براى تبيينِ دقيق رابطه متقابل قرآن و حديث ، و نقش سنّت در تفسير قرآن و فهم معارف دينى ، تفصيل قائل شدن ميان مراتب قرآن شناسى و