مى شود ، و آنان به كتاب خدا آگاه اند . قرآن به وسيله آنان برپاست ، و آنان به كتاب خدا استوارند . به بالاتر از آنچه اميدوارند ، چشم نمى دوزند ، و از بالاتر از آنچه مى ترسند ، ترس ندارند .
در جملات «قرآن به وسيله آنان برپاست ، و آنان به واسطه كتاب ، استوارند» ، سخن امام عليه السلام به طور واضح ، به نقش اساسى حديث در حوزه معرفت دينى اشاره دارد و در اين مرحله از قرآن شناسى است كه پيوند قرآن و حديث ، ثمر مى دهد ، نه اين كه بدون حديث ، قرآن مبهم است و نمى توان از آن بهره برد ، چنان كه پاره اى از اخباريان گفته اند ؛ بلكه بدون حديث نمى توان از معارف قرآن ، استنتاج نهايى به دست آورد .
قرآن ، عهده دار ترسيم خطوط اصلى و كلّى دين است و سنّت ، عهده دار بيان حدود جزئيات دين . از اين رو ، دين شناسى به مفهوم كامل آن ، تنها در پرتو هدايت قرآن و سنّت در كنار هم ، امكان پذير است و در محدوده برنامه هاى اعتقادى و عملىِ دين ـ كه برآيند نهايى معارف قرآنى است ـ كتاب و سنّت ، پيوندى ناگسستنى دارند.
بنا بر اين ، ، حديث نه تنها شيوه تفسير قرآن و استنباط از اين كتاب آسمانى را آموزش مى دهد ، بلكه در استنتاج نهايى برنامه هاى اعتقادى و عملىِ اسلام ، نقش كليدى دارد.

چهار. آشنايى با حقايق قرآن

بالاترين مراتب شناخت كتاب هاى آسمانى ، آشنايى با حقايق آنهاست كه اين مرتبه از معرفت ، اختصاص به انبياى الهى دارد: «و الحقائق للأنبياء» .
قرآن نيز ـ كه مهم ترين كتاب آسمانى است ـ علاوه بر عبارات و اشارات و لطايف ، حقايقى دارد كه شناخت آنها مخصوص خاتم انبيا ، محمّد صلى الله عليه و آله است و بر

سه. آشنايى با لطايف قرآن

در اين مرحله از قرآن شناسى، با كشف دقايق و لطايف كتاب خدا ، زمينه براى استنتاج نهايى از معارف بلند آن ، فراهم مى گردد ؛ امّا اين مرتبه از شناخت ، همان طور كه در سخن امام زين العابدين عليه السلام آمده است ، ويژه اولياى الهى است: «و اللطائف للأولياء» .

ويژگى هاى آشنايان با لطايف قرآن

امام على عليه السلام ، در تبيين ويژگى هاى اولياى خدا كه با لطايف قرآن آشنايند ، چنين مى فرمايد:
إنَّ أولِياءَ اللّهِ هُمُ الَّذينَ نَظَروا إلى باطِنِ الدُّنيا إذا نَظَرَ النّاسُ إلى ظاهِرِها، وَاشتَغَلوا بِآجِلِها إذَا اشتَغَلَ النّاسُ بِعاجِلِها، فَأَماتوا مِنها ما خَشوا أن يُميتَهُم، وتَرَكوا مِنها ما عَلِموا أنَّهُ سَيَترُكُهُم، و رَأَوُا استِكثارَ غَيرِهِم مِنهَا استِقلالاً، و دَرَكَهُم لَها فَوتاً. أعداءُ ما سالَمَ النّاسُ، وسَلمُ ما عادَى النّاسُ. بِهِم عُلِمَ الكِتاب وبِهِ عَلِموا، وبِهِم قامَ الكِتابُ وبِهِ قاموا، لا يَرَونَ مَرجُوّاً فَوقَ ما يَرجونَ، ولا مَخوفاً فَوقَ ما يَخافونَ . ¹ اولياى خدا ، آنان اند كه به باطن دنيا نگريستند ، آن گاه كه مردم ، ظاهر آن را ديدند ، و به آينده دنيا پرداختند ، آن گاه كه مردم به امروز آن ، سرگرم شدند . پس ، از دنيا ميراندند آنچه را كه ترسيدند آنان را بميراند ، و رها كردند از دنيا آنچه را كه دانستند به زودى تركشان خواهد كرد ، و آنچه [از دنيا] را كه ديگران بسيار شمردند ، اندك ديدند و رسيدن به آن را از كف دادن [آخرت ]دانستند . با آنچه مردم آشتى كردند ، دشمنى ورزيدند ، و با آنچه مردم [دنياپرست ،] دشمن شدند ، آشتى كردند . قرآن ، به واسطه آنان ، دانسته