ديرينه سال و روايات. در ميان آنچه ياد شد، ديديم كه تمام گزارش ها از جمله مشتمل است بر اين كه مصحف على عليه السلامبر اساس نزول بوده است. طبيعى است كه بر اين اساس بگويند، منسوخ بر ناسخ مقدم بوده است و... گرچه اين تصريح ها در روايات و منابع كهن وجود ندارد ، اما به پندار ما اين تفسيرها از منابع كهن و روايات نيز استوار نيست و ترتيب مصحف مولا به هيچ روى بر اساس نزول نبوده است. اين مدعا را اكنون به اجمال مى آورم و اندكى مستندات را مى كاوم و تفصيل سخن را به مقامى ديگر وامى نهم.

در گذرگاه تاريخ

اولين گزارش درباره مصحف، بر اساس آنچه در اختيار داريم، در منابع اهل سنت ، گزارش ابن سعد است . او به نقل از محمدبن سيرين آورده است:
على عليه السلام از بيعت ابوبكر تن زد. ابوبكر او را ملاقات كرد و گفت: آيا از بيعت با من كراهت دارى؟ گفت: نه ، اما پيمان بسته ام كه جز براى نماز ردا بر دوش نگيرم تا قرآن را جمع كنم.
محمدبن سيرين مى گويد:
چنان پنداشته اند كه على آن را بر اساس تنزيل نگاشته است.
ابن عَون مى گويد:
اين موضوع را [بر اساس تنزيل بودن را] از عكرمه سؤال كردم، آن را نمى شناخت. ^۱
در مقامى ديگر آمده است كه ابن سيرين مى گويد: از عكرمه پرسيدم كه قرآن را بر اساس نزول يكى بعد از ديگرى [الأوّل فالأوّل] سامان داده اند، گفت:
اگر تمام انس و جن جمع شوند كه چنين كنند، نمى توانند. ^۲
نقل ابن سعد در اين كتاب نيز آمده است؛ اما ذيل آن متفاوت است. در ذيل اين نقل به جاى جمله «چنان پنداشته اند...» ابن سيرين مى گويد: بدو گفتم تأليف آن بر اساس نزول است؟ گفت:
اگر تمام انس و جن جمع شوند، چنان نتوانند. ^۳
اين نقل پايه و اساس تمام گزارش ها و اظهارنظرهاى عالمان است در منابع اهل سنت. روشن است كه متن اين نقل ها هيچ گونه صراحتى بر ترتيب بر اساس نزول ندارد، و آنچه هست تصريح ابن سيرين بر پندار كسانى است. اينان چه كسانى اند؟ روشن نيست.
از سوى ديگر، نقل از عكرمه هم ـ كه يكسر در نفى اين چگونگى است ـ و سه ديگر، اين كه اين همه بر اساس پندار بوده و هيچ كس از گزارشگران مصحف را نديده است تا بر اساس مشاهده