بيرونى درباره اين جريان ها معتنابه نيست. از كتاب الفوائد المدنية ملا امين استرآبادى، از پايه گذاران اخبارى گرى، مى توان به عنوان كتابى كه مبانى يكى از اين جريان ها را در خود جاى داده است ياد كرد. ^۱
* * * در تاريخ معاصرِ اهل سنت بر پايه همان محورهاى پيش گفته (اعتبار، اثبات صدور و تفسير)، پنج جريان مهم و جدى پيرامون حديث به چشم مى خورد كه با اذعان به داشتن ريشه هاى تاريخى، بيشتر در فضاى تحولات فكرى و فرهنگى دنياى جديد شكل گرفته است. اين پنج جريان عبارت اند از:
1. قرآنيون، 2. نوگرايان، 3. صوفيه، 4. سلفى ها، 5. جريان غالب.
شكل گيرى هر يك از اين جريان ها، بسترى فرهنگى و جغرافيايى ويژه خود داشته است؛ در مثل، خاستگاه قرآنيونْ شبه قاره هند و مصر است؛ چنان كه خاستگاه جريان دوم را بيشتر مى توان در مصر جست وجو كرد. سلفى ها بيشتر در سوريه و عربستان فعاليت داشته اند و جريان صوفيه در غرب جهان اسلام حضور چشم گيرى دارد.
اينك به گزارش اجمالى از اين پنج جريان اهتمام مى شود، بدان اميد كه روزنه اى به روى پژوهش هاى گسترده و عميق بگشايد.

1. قرآنيون

در سرمقاله شماره 29 از همين مجله، با عنوان «رابطه قرآن و حديث» (ص4 ـ 10) معرفى نسبتاً مفصلى از اين جريان به عمل آمد كه خلاصه اش چنين است:
اينان تنها قرآن، سنت عملى پيامبر ـ از آن رو كه متواتر است ـ و سنت قولى متواتر را معتبر شمرده، در استخراج معارفِ دين به خبر واحد اعتنايى ندارند و در انكار حجيت خبر واحد، به هشت دليلْ تمسك كرده اند كه يا به انكار وحيانى بودن حديث بر مى گردد و يا انكار احراز و اثبات آن.
خاستگاه اين ديدگاه، در دوره معاصر، هند و مصر است و مى توان از سيد احمدخان هندى (1817 ـ 1897م) و شاگردانش چون چراغ على (1844 ـ 1897م)، محمد توفيق صدقى (1298 ـ 1356ق / 1881 ـ 1920م) در مقاله «الاسلام هو القرآن وحده»، ابو شادى احمد زكى (1892 ـ 1957م) در كتاب ثورة الاسلام، دكتر اسماعيل دهم (1329 ـ 1351ق / 1911 ـ 1940م) در كتاب مصادر التاريخ الاسلامى، محمد ابو زيد الدمنهورى (م 1288ق / 1871م)