احاديث اخلاقى وموعظه ها نيز مشتمل است و توان شارح را در هر دو حوزه وسيع فقه و اخلاق نمود مى دهد. ما چهار جلد اين شرح را به تفصيل ديده ايم ^۱ و به يكى دو جلد، در مناسبت هاى خاص، مراجعه كرده ايم. از اين رو ،جاى تحقيقى جامع تر و با ارائه شواهد بيشتر خالى است و كمبود منابع و متون در زمينه فقه الحديث، ايجاب مى كند كه انديشمندان جوان، نوشته هايى نوتر و عميق تر را ارائه دهند.
ما ابتدا فقه الحديث را از ديدگاه مقبول معاصر تعريف مى كنم و جايگاه و اهميت آن را بازگو كرده، سپس سير منطقى و متداول فهم حديث، بويژه احاديث نيازمند به شرح و تفسير را برشمرده، ضمن توضيح مختصر هر مرحله، مصداق ها و نمونه هايى از فعاليت هاى انجام پذيرفته را از سوى محمد تقى مجلسى(ره) ارائه مى دهيم.
فقه الحديثْ دانشى است كه به بررسى متن حديث مى پردازد و ما را، با ارائه مبانى و سير منطقى فهم آن، به مقصود اصلى گوينده حديث نزديك مى گرداند.
اين مبانى و شيوه ها ـكه از قواعد ادبى، اصولى و كلامى و ديگر قوانين عقلى و عقلايى استخراج شده و در قالب سيرى منطقى و جريانى پويا تعريف مى گردد ـما را در يافتن معناى اصلى حديث و فهم درست و برتر مقصود آن و نيز جاى دادنش در يك نظام همگون اعتقادى، يارى مى رساند؛ به گونه اى كه به ساختار به هم پيوسته زبانى و عقلانى حاكم بر مجموعه احاديث خللى وارد نيايد.
فقه الحديث از دانش هاى حديثى مربوط به متن است كه به فهم محتوا و مضمون حديث يارى مى رساند، و شرح متن حديث و حلّ مشكلات بر سر راه فهم آن را برعهده دارد. ^۲
اگرچه همه دانش هاى حديثى، با تمام شاخه هاى فرعى خود، مهم و حتى ضرورى هستند، اما آنچه كه به گونه مستقيم ترى با شرح و فهم مقصود اصلى حديث و بهره گيرى از آن در ديگر علوم الهى و انسانى و به صحنه عمل درآوردن و تحقق بخشيدن آن در زندگى در ارتباط است، دانش«فقه الحديث» است، كه اگر درست به كار بسته شود و مسير منطقى آن، به تمام و كمال، پيموده شود، ما را به مفهوم حقيقى حديث نزديك مى نمايد و پس از عبور از بوته نقد، وظيفه علمى و عملى ما را معين مى سازد و پس از فراغ از حجيّت آن، اين وظيفه را اعتبار مى بخشد و عمل ما را به دين مستند مى كند.