از كسانى مباش كه تنها به نقل احاديث اكتفا مى كنند و از فهم معانىِ[ژرفِ] آن غافل اند، يا اين كه معانى را مى فهمند، اما در نتايج و پيامدهاى آن انديشه نمى كنند.
بر اساس همين اهميت و نيز آنچه كه در تعريف فقه الحديث گذشت، مى توانيم علت كوشش دراز دامن علامه مجلسى را بهتر درك كنيم، كه، در نوع خود، از زمره اولين كارهاى شرح الحديثى است. بسيارى از نوشته ها، سخنان و كوشش هاى مجلسى(ره) و پى جويى هاى وقت گير و فرصت سوز او در تفسير لغات متن و فهم بهتر و برتر از حديث و كاربرد مفاهيم اصول فقه و قواعد فقهى و استشهاد او به آيات و احاديث ديگر و كتب لغت، در همين جايگاه معنا مى دهد. او با بهره بردن از علوم قرآنى، حديثى، ادبى، فلسفى و حتى عرفانى و با تكيه بر اندوخته اى فراوان خود، گام به گام، به مفهوم و مقصود حديث نزديك شده، فهم خود را سخاوتمندانه در اختيار نهاده است. ما معتقديم او اين گام ها را به گونه اى منطقى برداشته و مراحل فهم حديث را به درستى پشت سر نهاده است. اكنون، در ابتدا و به اختصار، مراحل فهم حديث را بر شمرده، در هر گام، شواهد خود را مى آوريم.

گفتار اول. مراحل فهم حديث

فهم حديث يك اتفاق لحظه اى و ساده نيست و حداقل، بسيارى از احاديثْ نيازمند پشت سر نهادن دو مرحله كلى هستند:
الف. فهم متن،
ب. فهم مقصود.
اماپيش از اين دو، احراز صحّت متن و درستى انتساب آن به معصوم(ع) پيش نياز اصلى براى طى نمودن مسير فهم حديث است. از آن رو اين پيش نياز اهميت دارد كه حديث، در طول مسير تاريخى خود، دچار عارضه تصحيف و تحريف و نيز جريان نقل به معنا شده است. تغييرات عمدى و سهوى راويان و جواز گزارش معناى حديث، در قالب واژه هايى ديگر، مى طلبد كه هر خواننده حديث، بويژه اگر قصد شرح و عمل به آن دارد، از صحّت متنِ در دسترس خويش، اطمينان نسبى بيايد و مجلسى پدر به خوبى اين نياز اوليه را تشخيص داده و آن را بر آورده است.

«احراز صحّت متن» پيش نياز فهم

1. مقابله نسخه هاى متعدد

دستيابى به نسخه هاى متعدد و دسترسى به گزارش هاى متفاوت راويان وكتاب هاى حديث، از بهترين راه هاى احراز صحّت متن و يافتن اطمينان نسبى از سخن ابراز شده به وسيله امام