يك لغت و يك قطعه كوچك از متن حديث است. از اين رو، از مصاديق زمينه دوم، يعنى تصحيح متن حديث با استفاده از ديگر احاديث است.
مصداق بزرگ اين تلاش، به هنگام شرح خطبه مشهور «وسيله» از امام على(ع) آشكار مى شود. مجلسى(ره) تمام متن اين خطبه بزرگ را در من لا يحضره الفقيه با سه كتاب ديگر سنجيده است. نهج البلاغة، الكافى و الامالى صدوق و فرق ها را، يك به يك و با حوصله تمام، گوشزد كرده است. به عنوان نمونه مى توان به «مفتضحات النوائب» به جاى «مفظعات النوائب»، «لانصب أوضع من الغضب» به جاى «لا نسب... »، «و ان أسعد بالرضا» به جاى «أو اسعده بالرضا» در نهج البلاغة اشاره كرد ۱ .
مجلسى، از رهگذر همين مراجعات فراوان به نسخه ها، به افتادگى ها و و نقصان ها و نيز افزوده هاى ناسخان و راويان ـ كه اسناد يا فهم حديث را با مشكل جدّى روبه رو مى كندـ پى برده، آن ها را تذكر داده است. او در باب طهارت، به هنگام شرح حديث «در آمدن مردم به دين اسلام و آمدن فوج قبيله أزد از يمن» مى گويد:
والظاهر أنّه سقط من العبارة شيء ويؤيّده ما رواه الصدوق فى العلل؛ ۲
به نظر مى رسد چيزى از عبارت افتاده است و آنچه صدوق در علل الشرائع نقل كرده، مؤيّد اين نظر است.
علّت اين تحقيق و ارجاع به نسخه و كتاب ديگر، نقل مستقيم اين قضيه از سوى امام صادق(ع) است كه نمى تواند در عصر پيامبر(ص) باشد تا خود شاهد واقعه اسلام آوردن اَزديان گردد؛ اما امام صادق(ع)، در نقل علل الشرائع،اين قول را به پيامبر(ص) نسبت مى دهد و اسناد و نسبت حديث درست مى شود.
در جاى ديگر و به گاه شرح حديثى كه در آن محمّد بن اسماعيل از امام رضا(ع) در مورد دختر صغيرى سؤال مى كند كه پدرش او را به عقد كسى درآورده و سپس فوت كرده است و آن دختر پيش از نزديكى با شوهرش كبير شده، به نقل عبارت زياد شده در تهذيب الاحكام اشاره مى كند. ۳
مثال بارز زياده در حديث، خلط تفسير راوى با متن است. مجلسى، به خوبى، متوجه اين نكته بوده و به مناسبت، بدان تذكر داده است؛ مثلاً در جلد 8، ص 367، در ذيل حديثِ «ليس للنساء من سراة الطريق ولكن جنبيه، يعنى وسطه؛ شايسته نيست زنان از وسط راه حركت كنند، اما مى توانند از دو طرف آن عبور كنند»، مى گويد:
1.روضه المتقين، ج ۱۳، ص ۱۶۹ ـ ۱۷۳ و براى نمونه ديگر، ر.ك: همان، ج ۱۳، ص ۶۱ و ج ۸، ص ۱۰ و ۵۴.
2.همان، ج ۱، ص ۱۷۲.
3.همان، ج ۸ ص ۱۳۸.
