فهم ظاهر متن

بحش اصلى هر حديث، متن آن است كه بدون فهم معناى آن، فهم حديث ميسّر نيست. اگر چه فهم متن، هميشه ما را به مراد جدّى گوينده نمى رساند و لازم است قرينه هاى لفظى و مقامى متعددى را بيابيم تا معناى اصلى به دست آيد، اما نخستين گام در فهم حديث، گذر از مرحله فهم ظاهر متن بوده و مرحله دوم و پسينْ فهم مقصود است.
براى فهم متن احاديث، به جهت عربى بودن اكثريت قريب به اتفاق آن ها ^۱ ، آشنايى با واژه هاى عربى و طريقه يافتن آن ها در فرهنگ هاى عربى و نيز تسلط بر فنون صرف، نحو و معانى و بيان، به منظور تجزيه و تركيب و و يافتن نقش كلمات و ارتباط آن ها با يكديگر، از نيازهاى اساسى است. مرحوم مجلسى(ره) با پشت سر نهادن دروس رسمى اين علوم و تسلط يافتن در علوم و ادب عربى، مكرر و پيوسته، از اين قوّت خود بهره برده، افزون بر تلاش هاى شخصى خود، از كتب لغت و غريب، حظّ وافر برده است. او به خوبى مى داند كه علم صرف چه كمك بزرگى به قرائت هاى مختلف متن و ترجمه آن مى كند. وى «هدى» را در تركيب «أحسن الهدى» به دو گونه «هُدى» و «هَدى» تصوير كرده و به درك بهتر متن يارى رسانده است ^۲ و در حديث مربوط به خواستگارى و پاسخ خانواده زن به خواستگار، بر همين اساس، دو احتمال را مطرح كرده است و در شرح حديث «إذا جاءكم من ترضون خلقه؛ هرگاه كسى كه اخلاقش را مى پسنديد، به خواستگارى آمد» گفته است:
خلقه بالضمّ ويحتمل الفتح بأن لا يكون معيوبا؛ ^۳
«خُلقه» يعنى اخلاقش را و احتمال دارد «خَلقه» باشد؛ يعنى اين كه سالم باشد.
مجلسى همچنين با تركيبِ صرف و لغت به شرح و فهم حديث يارى مى رساند و ما را از پيگيرى احتمالات دور از ذهنْ آسوده مى سازد. او از قول محمد بن الحسن بن شمون مى نويسد:
كتب ابو الحسن(ع) إلى بعض مواليه، لا تلحّوا على المتعة، إنّما عليكم إقامة السنّة فلاتشتغلوا بها عن فرشكم وحرائركم فيكفرن وتبرّين و يدعين على ال آمر بذلك ويلعنونا؛
امام على(ع) به بعضى از دوستداران خود نوشت: بر متعه پافشارى و اصرار نكنيد، وظيفه شما تنها برپا داشتن سنت است[كه آن هم با يك بار محقق مى شود يا اين كه وظيفه شما بيان سنت بودن متعه است و انجام آن بر شما واجب نيست]؛ پس با سرگرم