و دانشمندى[گرفتار] در ميان عده اى نادان و قرآنى كه كنار گذاشته شده و غبار رويش را گرفته باشد و كسى آن را نخواند.
مجلسى(ره) در اينجا نيز، در آغاز، معناى ظاهرى اين حديث را مقبول و حقيقى مى شمرد و سپس به عنوان يك احتمال، از معناى مجازى سخن مى گويد. متن سخن مجلسى چنين است:
الظاهر أنّ الشكايت على الحقيقة ويمكن أن تكون مجازاً؛ ¹
ظاهراً اين شكايت ها حقيقى است؛ البته امكان دارد مجازى باشند.
مثال جالب توجه ديگر، عكس اين حالت است و آن تشبيه جاندار به بى جان است. حديث، آن گونه كه شيخ صدوق روايت مى كند، چنين است:
الناس معادن كمعادن الذهب والفضّة؛ ² مردم معدن هايى[متفاوت] چون معادن طلا و نقره هستند.
و مجلسى(ره) تشبيه ظريف آن را مى گشايد و مى گويد:
والتعبير بالمعدن لما فيهم من القابليات والحكمة اقتضت أن لا يكونوا سواء؛ ³
تعبير[آوردن از مردم] به معدن به خاطر آن است كه انسان ها استعدادهايى[متفاوت] دارند و حكمت اقتضا مى كند كه مانند هم نباشند(؛ همانند معادن طلا، نقره، آهن، نمك و... كه متفاوت اند].
مثال پايانى مربوط به عَقَبه ها و ايستگاه هاى برزخ و قيامت است. مجلسى در ذيل بخشى از حديث وصيت امام على(ع) به فرزندش محمد حنفيه مى گويد:
واعلم أنّ أمامك مهالك ومهاوى وجُوراً و عقبة كؤوداً لا محالة أنت هابطها؛ بدان كه پيش رويت مهالك و پرتگاه ها و پل ها و گردنه هاى صعب العبورى است كه ناگزير بايد از آن ها فرود آيى.
آن را ابتدا واژه به واژه و به ترتيب، به معناى «عذاب قبر وسؤال منكر و نكير»، «هراس هاى روز قيامت» ، «گذرگاهى كه بر روى جهنم كشيده شده» و «گردنه اى دشوارگذر كه در صراط است از صعود تا فرود» تفسير مى كند و سپس مى گويد:
ويمكن أن يكون الجميع استعارة عن أهوال ما بعد الموت؛ ⁴
و ممكن است همه اين واژه ها استعاره از وحشت ها و دشوارى هاى بعد از مرگ باشد.
مطالعه گسترده تر روضة المتقين، مى تواند موارد متعدد ديگرى را براى ما به ارمغان بياورد.