زنان محدث در قرن ششم

بر پايه كتاب «التحبير في المعجم الكبير» و «السنة النبوية الشريفة فى القرن السادس الهجرى»

مهدى مهريزى

براى معرفى و شناسايى زنان محدث در قرن ششم دو اثر مستقل تاكنون در دسترس است؛ يكى كتاب التحبير في المعجم الكبير، نوشته ابو سعيد عبدالكريم بن محمّد سمعانى (506 ـ 562ق) و ديگرى كتاب السنة النبوية الشريفة في القرن السادس الهجرى كه در سال هاى اخير منتشر شده است.
البته نمى توان اين دو اثر را جامع اسامى تمامى زنان محدث دانست، ولى تا اندازه زيادى مى توانند واقعيت هاى تاريخى آن دوره را گزارش كنند.
در كتاب سمعانى شرح حال هفتاد زن محدث و در كتاب السنة النبوية نام 22 زن محدث آمده، كه در مجموع، شامل اسامى 92 زن هستند. از اين ميان، نام هاى دو محدث در اين دو اثر تكرار شده، كه با كسر آن دو، مجموع زنان محدث، نود نفر خواهند شد.
اينك تراجم زنان محدث را بر پايه اين دو كتاب، به همراه معرفى اجمالى اثر آورده، در پايان، فهرست الفبايى اسامى موجود در دو كتاب، به همراه تحليل اجمالى، عرضه مى گردد.

يكم. التحبير في المعجم الكبير، ابوسعيد عبدالكريم بن محمّد سمعانى (506 ـ 562ق)، تحقيق: منيرة ناجى سالم، 2 ج، 647 + 657ص.

اين كتاب با هزينه ديوان الاوقاف بغداد در سال 1395ق / 1975م، منتشر شده است.
محقق كتاب، خانم منيره ناجى سالم داراى كارشناسى ارشد از دانشگاه بغداد است. چاپ ديگرى از اين كتاب در سال 1418ق / 1997م، از سوى دارالكتب العلمية بيروت، با حواشى خليل المنصور، منتشر شده است. اين چاپ هم دو جز در يك مجلد با 304+ 296 صفحه است.
سمعانى ـكه از عالمان قرن ششم است ـ در اثر خود 1193 نفر از كسانى را كه نزدشان دانش آموخته معرفى كرده و شرح حال آنان را گزارش مى كند.