محققان سنّى مذهب، جوامع بزرگ حديثى ـ كه در قرن سوم تهيه شده اند ـ محصول همين حديث پژوهى انتقادى اند . اين مدوّنات حديثى جايگاه تقريبا رسمى (canonical)يافتند . با اين همه، مسلمانان مبانى و صور مختلف نقد حديث را تنها در فاصله قرن پنجم تا ششم به گونه اى روشمند تنقيح كردند.
شيوه نقد حديث در ميان مسلمانان از نظر بيشتر محققان غربى بسيار نازل و ابتدايى بود؛ چه اينان تصور مى كردند كه مسلمانان در كار نقد حديث يكسره به بررسى سند توجه داشته، متن روايات را فراموش كرده اند . در مقابل، غربيان خود سند را از نظر تاريخى نامعتبر مى شمردند . اين داورىِ ايشان مبتنى بر بررسى كامل سندها يا مبانى نقد حديث اسلامى نبود، بلكه بيشتر به اين سبب بود كه آنان احاديثى يافته بودند كه جانبدارى يا اشتباه هاى تاريخى شان بسيار آشكار بود و از اين رو، نمى شد آنها را اصيل دانست . با اين حال، عالمان مسلمان اين روايات را ـ كه در كتب صحاح ستّه نيز فراوان يافت مى شوند ـ عالى ترين محصول نقّادى حديث در ميان محدثان اسلامى مى شمردند . اين بدان معناست كه ناقدان حديث مسلمان هيچ گونه ايراد و اعتراضى نسبت به چنين رواياتى نداشته اند؛ زيرا سندهاى روايات را موثق و معتبر مى انگاشتند . محققان غربى از اين پديده چنين نتيجه گرفتند كه نظام اِسناد، على الاصول، امرى مشكوك و نامعتبر است و نقد حديثى كه صرفا برپايه بررسى سند صورت پذيرفته باشد، قادر به شناسايى روايات جعلى نيست . اين استنتاج با نظريه گلدتسيهر و شاخت هماهنگ بود كه اعتقاد داشتند اغلب احاديث اصيل نيستند و سند آنها نيز، دست كم در مواردى كه به پيامبر و صحابه نسبت داده مى شود، بايد جعلى باشد.
بحث در باب اعتبار اسناد، به طور كلى، و شناخت قديم ترين بخش سند، به طور خاص، ناگزير به اين پرسش انجاميد كه خاستگاه يا منشأ اِسناد چيست؟ به عبارت ديگر، اين رسم از چه هنگام در ميان ناقلان حديث متداول شد كه منبع خبر خود را ذكر كنند؟ بحث هاى مفصلى حول اين مسأله مطرح شد كه مسلمانان نيز در آنها مشاركت داشتند و در مجموع، سه تاريخ زمانى براى پيدايش اِسناد ارائه كردند :
1 . بسيار قديم، در زمان حيات صحابه (تا حدود سال 60 هجرى)؛
2 . در زمان تابعان (تقريبا در فاصله سال 60 تا 120 هجرى) ؛
3 . در دوره نسل بعدى (حدودا 120 تا 180 هجرى) .
عوامل و ملاحظات مختلفى از جمله تأملات تاريخى، اخبار موجود در منابع اسلامى مربوط به خاستگاه سند، و يا تحقيقاتى در خود سندها مبناى استنتاج هر يك از اين سه تاريخ گذارى بوده است. چكيده اى از اين ديدگاه ها را در ادامه خواهم آورد .
تصور كسانى كه از نظريه آغاز زودهنگام سنت ناقلان در اشاره به نام محدثان قبل از خود طرفدارى مى كنند، اين است كه مسلمانان، پس از وفات پيامبر اكرم، درصدد اِبتناى زندگى خود بر پايه