احمد بن محمّد بن عيسى به غلو و كذب او گواهى داده و وى را از قم به رى تبعيد كرده است . ۱ شيخ طوسى رحمه الله وى را اهل رى و ثقه و در زمره اصحاب امام جواد عليه السلام و امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام شمرده است . ۲ لكن در الفهرست خود او را تضعيف نموده است . ۳
علاّمه حلى مى فرمايد:
شيخ طوسى رحمه الله در يك جا سهل بن زياد را توثيق و در چند موضع وى را تضعيف كرده است. نجاشى نيز او در حديث ضعيف و غير قابل اعتماد دانسته است و ابن غضايرى نيز او را ضعيف، فاسد الرواية و المذهب شمرده است. ۴
سيد بحرالعلوم، ضمن نقل آراى شيخ طوسى و ابن غضايرى و ابن الوليد و شيخ صدوق و ابوالعباس بن نوح (استاد نجاشى) و نجاشى در تضعيف سهل، مى فرمايد:
قول اصّح، توثيق اوست چنانكه گروهى از محققان بر اين نظرند؛ شيخ رحمه الله در رجال خود به آن تصريح دارد و بزرگان اصحاب حديث نظير صدوقين رحمه الله (شيخ صدوق و پدر وى) و كلينى رحمه الله و جز آنان به وى اعتماد كرده و بسيار از او روايت كرده اند. علاوه بر كثرت رواياتش در اصول و فروع و سلامت آنها از هر گونه طعن و ضعف به ويژه از اتهام غلو ـ چه اينكه بهترين گواه بر پاكى او همين روايات است ـ ريشه تضعيف سهل بن زياد چنانكه از سخن بزرگان هويداست، احمد بن محمّد بن عيسى اشعرى است و وضعيت قمى ها بويژه، ابن عيسى در افراط در طعن و قدح و تبعيد راويان از قم به اندك اتهام و شك، براى همگان روشن است. اگر چنان ضعف و غلو و كذبى در او بود، مسلما از سوى ائمه عليه السلاممورد نكوهش قرار مى گرفت و از پذيرش روايات او نهى مى شد همچنان كه درباره ديگر ضعفا وارد شده است... ۵
ابو على حائرى، منشأ تضعيف سهل بن زياد را، برخورد احمد بن محمّد بن عيسى اشعرى با وى دانسته و همين امر را براى هر انسان منصف و انديش مندى، موجب ضعف آن و قوت توثيق سهل شمرده است. از جمله مؤيّدات وثاقت و اعتبار سهل، كثرت روايت كلينى رحمه الله از اوست على رغم اينكه در پذيرش روايات و دورى گزيدن از متهمان، بسيار محتاط بودند. علاوه بر اين اصحاب براساس بيش تر روايات او فتوا داده اند. ۶
وحيد بهبهانى رحمه الله در تعليقه اش بر رجال ميرزا محمّد استرآبادى (منهج المقال) در شرح حال سهل بن زياد مى نويسد:
1.رجال النجاشى، ص ۱۸۵ ، ش ۴۹۰ .
2.رجال الطوسي، ص ۳۷۵ ، ش ۵۵۵۶ و ص ۳۸۷ ، ش ۵۶۹۹؛ نيز ر.ك : اختيار معرفة الرجال، ص ۶۰۸ ، ش ۱۰۶۹ .
3.الفهرست ، ص ۸۰ ، ش ۳۲۹؛ نيز الاستبصار ، ج ۳ ، ص ۲۶۱ ، ح ۹۳۵ .
4.ر.ك: خلاصة الأقوال في معرفة الرجال ، ص ۳۵۷ ، ش ۱۴۱۰؛ الرجال لابن الغضائرى، ص ۶۷ ، ش ۶۵.
5.الرجال السيد بحر العلوم ، ج ۳، ص ۲۱ ـ ۲۵.
6.منتهى المقال، ج ۳، ص ۴۲۵ ـ ۴۲۷.
