داوري در باب تعارض آراي نجاشي و دیگر رجال شناسان متقدم شیعه - صفحه 234

به روايات آنان حاكم نهايى، قرائن و امارات خارجى از جمله عمل و فتواى اصحاب و يا اعراض آنان، فراوانى روايات در يك موضوع، اتقان و قوت مضمون و محتواى روايات و يا سازگارى و انطباق محتواى روايات با قرآن كريم، سنت قطعيه و مستفيضه، حكم عقل و اصول مسلم اعتقادى اسلامى است. ۱ به عنوان نمونه حضرت امام خمينى رحمه الله، در بحث ولايت فقيه به روايت «الفقهاء حصون الاسلام» استناد كرده اند؛ اين روايت را على بن ابى حمزه بطائنى از امام موسى بن جعفر عليه السلام نقل كرده است كه بيشتر رجاليان وى (على بن ابى حمزه) را تضعيف نموده اند. امام رحمه الله با آوردن مجموعه اى از قرائن، معتبر بودن اين روايت و بلكه ديگر روايات او را ثابت مى كند. ايشان در اثر فقهى خود درباره سند روايت مى فرمايد:
وليس فى سندها من يناقش فيه الا على بن ابى حمزة البطائنى و هو ضعيف على المعروف و قد نقل توثيقه عن بعض ۲ و عن الشيخ فى العدّة: «عملت الطائفة بأخباره» ۳ و عن ابن الغضائرى: «أبوه اوثق منه» ۴ و هذه الامور و ان لاتثبت وثاقته مع تضعيف علماء الرجال و غيرهم اياه، لكن لا منافاة بين ضعفه و العمل برواياته، اتكالاً على قول شيخ الطائفة و شهادته بعمل الطائفة برواياته و عمل الاصحاب جابر للضعف من ناحيته و لرواية كثير من المشايخ و اصحاب الاجماع عنه كابن ابى عمير و صفوان بن يحيى و ابان بن عثمان و ابى بصير و حماد بن عيسى و الحسن بن على الوشاء و الحسين بن سعيد و عثمان بن عيسى و غيرهم ممن يبلغ خمسين رجلا، فالرواية معتمدة. ۵
در سند روايت كسى كه قابل مناقشه باشد جز على بن ابى حمزه بطائنى نيست كه بنابر نظر مشهور ضعيف است و توثيق او از سوى برخى گزارش شده است و از شيخ طوسى در كتاب عدة الاصول نقل شده كه فرموده است: «طايفه اماميه به روايات او عمل كرده اند و از ابن غضايرى نيز روايت شده كه گفته است: «پدرش از وى موثق تر است.» و اين قبيل امور گرچه وثاقت او را با وجود تضعيف رجال شناسان و جز آنان ثابت نمى كند، براساس قول شيخ طوسى و شهادت وى نسبت به عمل طائفه اماميه به رواياتش، منافاتى بين ضعف او و عمل به رواياتش نيست و عمل اصحاب، ضعف سندى روايت را جبران مى كند و نيز با توجه به نقل بسيارى از مشايخ و اصحاب از او نظير ابن ابى عمير و صفوان بن يحيى و ابان بن عثمان و ابو بصير و حماد بن عيسى و حسن بن على وشّاء و حسين بن سعيد و عثمان بن عيسى و جز آنان كه افزون بر پنجاه نفرند؛ از اين رو، روايت او قابل اعتماد است.

1.ر.ك: مبانى رجالى امام خمينى ، ص ۴۶ ـ ۸۷.

2.ر.ك: معجم رجال الحديث، ج ۱۱، ص ۲۲۰ ـ ۲۲۷. آقاى خويى رحمه الله، پس از بحث و بررسى شواهد و ادله دال بر وثاقت وى نتيجه مى گيرند كه نمى توان حكم به وثاقت او نمود، بلكه با او به عنوان «ضعيف» برخورد مى شود.

3.عدة الاصول، ج ۱، ص ۱۵۰.

4.الرجال لابن غضايرى، ص ۵۱، ش ۳۳، ذيل عنوان: «الحسن بن على بن ابى حمزة البطائنى» آمده است: واقف ابن واقف، ضعيف فى نفسه و ابوه اوثق منه. و نيز ر.ك: ص ۸۳، ش ۱۰۷.

5.كتاب البيع، ج ۲، ص ۴۷۱.

صفحه از 235