پاسخی به كتاب «حديث های خيالی» - صفحه 163

اللّهُ مِنْ فَضله... » (نساء آيه 54) مى نويسد:
مفسّران اختلاف كرده اند كه آيا در اين آيه مقصود از «ناس» كه يهود درباره شان حَسَد مى ورزيدند كيست؟ سپس از عكرمه و سُدّى و ابن عبّاس و مجاهد و ضحّاك نقل مى كند كه آنان گفته اند: مقصود از «ناس» در اين آيه محمّد(ص) است، و از قتاده نقل مى كند كه مقصود از «ناس» عرب است. آن گاه خود طبرى اظهارنظر مى كند كه در آيات قبل [يعنى آيه 51 و 52 و 53 ]خداوند از يهود كه مى گفتند: مشركان از محمّد و اصحابش هدايت يافته ترند، نكوهش كرده است كه آنان با علم به اين كه در اين سخن خود دروغ مى گويند، چنين مى گفتند. بنابراين، آيه «أمْ يَحْسدُون النّاسَ عَلى ما آتاهُم اللّهُ من فَضله» ـكه در سياق آيات قبل از آن قرار داردـ طبعاً هماهنگ با آن آيات است و از حَسَد ورزيدن يهود درباره محمّد و اصحابش سخن مى گويد و اين تفسير ترجيح دارد بر تفسيرى كه مى گويد: مقصود از «ناس» نژاد عرب است (تفسير الطبرى در شرح آيه 54 نساء).
سپس شيخ طوسى در التبيان در تفسير آيه مزبور با اقتباس از تفسير الطبرى مى نويسد:
المعنّى بقوله: «أم يَحْسدون النّاسَ» قيل: فيه ثلاثة اقوال: احدها: قال ابن عباس و مجاهد و الضّحاك و السّدّى و عِكرِمة أنّه النّبىّ و هو قول أبي جعفر و زاد فيه: و آله، الثّانى: قال قتادة: هم العرب محمّد و اصحابه [الّذين هم محمّد و اصحابه خ ل ](التبيان، ج 3، ص 227).
در سخن شيخ طوسى، در اين جا، دو مسامحه وجود دارد؛ يكى اين كه اوّل مى گويد: در اين مسأله سه قول است، ولى دو قول نقل مى كند، نه سه قول و ديگر اين كه مى گويد: وزاد فيه: و آله؛ يعنى أبوجعفر طبرى «آل» را نيز به محمّد افزوده است، در حالى كه طبرى «اصحاب» را افزوده است، نه «آل» ر.ا پس در سخن شيخ طوسى، از روي مسامحه، «آل» به جاى «اصحاب» آمده است، و شايد در نسخه خطّى كه از تفسير الطبرى نزد شيخ بوده، و «آله» وجود داشته است، بعداً كه تفسير الطبرى چاپ شده، به جاى «و آله»، و«اصحابه» نوشته شده است.
به هر حال، واضح است كه مقصود شيخ از أبوجعفر، أبوجعفر طبرى است، ولى در التبيان (چاپ بيروت) بعد از أبي جعفر، علامت «عليه السلام» را آورده اند؛ به تصوّر اين كه مقصود شيخ از أبو جعفر، امام محمّد باقر(ع) است.
آن گاه طبرسى در تفسير آيه مى نويسد:
واختُلِف في معنى الناس هنا على اقوال: فقيل: اراد به النبّى (ص) حسدوه على ما آتاه اللّه من فضله من النّبوة و اباحة تسعة نسوة و ميله اليهنّ وقالوا: لو كان نبيّاً لشغلته النّبوة عن ذلك... و ثانيها انّ المراد بالنّاس النّبى و آله عن أبي جعفر عليه السّلام... (مجمع البيان در تفسير آيه 54 نساء).
روشن است آنچه طبرسى در ثانيها آورده، اقتباسى است از التبيان، و تصوّر طبرسى اين بوده است كه مقصود شيخ طوسى از أبي جعفر، امام باقر(ع) است و از اين رو، آن را حديث امام باقر(ع) تلقّى كرده و حديث خيالى ديگرى پديد آمده است، و همين حديث خيالى در نورالثّقلين، در تفسير سوره نساء، به شماره 307 از مجمع البيان نقل شده است.

صفحه از 179