شش . طرق و اَسناد
شيخ طوسى رحمه الله در نگارش الفهرست ، بر اساس ضوابط فهرست نگارى ، ضمن معرّفى مؤلّفان كتب و تأليفات آنان ، اسناد خود را به مؤلّفان و مؤلّفاتشان ذكر كرده است و حتّى گاه ، اَسناد و طرق متعدّدى را به كتاب هاى مؤلّفان آورده است .
فايده مهمّ اين طرق و اَسناد ، اثبات انتساب تأليفات به مؤلّفانشان و نيز امكان تعويض اَسناد شيخ طوسى در مواردى با شيوه خاص است . بحث تفصيلى از شيوه استفاده از اين مبانى را در فصل آينده تشريح خواهيم كرد .
از سوى ديگر ، بايد توجّه داشت كه شيخ طوسى كوشيده است تا تمامى كتب شيعه اى را كه خود در اختيار داشته ، يا به آنها اجازه داشته و يا از طريق فهرست هاى ديگران با آنها آشنا شده بوده، ذكر نمايد . از اين رو ، وى در مواردى ، در شرح حال برخى از مؤلّفان ، تنها از كتاب آنان نام برده و نيز در مواردى ، اَسناد و طرق كتب مصادر خودش را به مؤلّفان ، بدون آن كه سند خود را به آن مصادر ، متّصل نمايد ، ذكر كرده است .
اينك ، فهرست اين گونه موارد را در دو دسته ارائه مى نماييم :
دسته اوّل. مواردى كه شيخ طوسى رحمه الله شرح حال برخى از مؤلّفان كتب را آورده ؛ ليكن سندى به كتب آنها ارائه نكرده است. فهرست اين موارد ، بدين ترتيب است :
1 . شرح حال احمد بن ابراهيم بن اسماعيل نديم كتاب . ۱
2 . شرح حال احمد بن اسماعيل بن سَمَكه . ۲
3 . شرح حال احمد بن حسن خزّاز . ۳
4 . شرح حال احمد بن داوود بن سعيد ، ابويحيى جرجانى . ۴
5 . شرح حال احمد بن شعيب . ۵
6 . شرح حال احمد بن عبد العزيز جوهرى . ۶
7 . شرح حال احمد بن عبد اللّه بن مهران . ۷
8 . شرح حال احمد بن فارس بن زكريّا . ۸
9 . شرح حال احمد بن هلال عَبَرتايى . ۹
10 . شرح حال اسماعيل بن على نوبختى . ۱۰
11 . شرح حال اسماعيل بن محمّد قنبره . ۱۱
12 . شرح حال بُندار بن محمّد . ۱۲
13 . شرح حال ثابت ضَرير . ۱۳
14 . شرح حال حسن بن عيسى معروف به ابن ابى عقيل ۱۴ . ۱۵
15 . شرح حال حسن بن موسى نوبختى . ۱۶
16 . شرح حال حسين بن حَمْدان . ۱۷
17 . شرح حال حسين بن شادويه . ۱۸
18 . شرح حال خالد بن عبد اللّه بن سدير ۱۹ . ۲۰
19 . شرح حال داوود بن ابى زيد . ۲۱
20 . شرح حال داوود بن كوره . ۲۲
21 . شرح حال ربيع بن ابى مُدرك . ۲۳
22 . شرح حال زيد زرّاد ۲۴ . ۲۵
23 . شرح حال سلامة بن محمّد . ۲۶
24 . شرح حال صالح بن ابى الأسود . ۲۷
25 . شرح حال طاهر ، غلام ابى حُبَيش . ۲۸
26 . شرح حال عبد العزيز بن اسحاق . ۲۹
27 . شرح حال عبد العزيز بن يحيى جلودى . ۳۰
28 . شرح حال عبد اللّه بن احمد بن عامر . ۳۱
29 . شرح حال على بن احمد كوفى . ۳۲
30 . شرح حال على بن اسماعيل بن ميثم تمّار . ۳۳
31 . شرح حال على بن عبّاس مقانعى . ۳۴
32 . شرح حال ليث مرادى، ابو بصير . ۳۵
33 . شرح حال محمّد بن اَصبغ . ۳۶
34 . شرح حال محمّد بن بَحر . ۳۷
35 . شرح حال محمّد بن بشير حَمْدونى . ۳۸
36 . شرح حال محمّد بن خليل ، معروف به سَكّاك . ۳۹
37 . شرح حال محمّد بن قِبّه رازى . ۴۰
38 . شرح حال محمّد بن النعمان ، مؤمن طاق . ۴۱
39 . شرح حال ابن ابى هراسه . ۴۲
40 . شرح حال ابن عَبْدَك . ۴۳
41 . شرح حال ابن مُمْلَك . ۴۴
42 . شرح حال ابن وَضّاح . ۴۵
43 . شرح حال ابو الحسن مدائنى . ۴۶
44 . شرح حال ابو الحسن ميمونى . ۴۷
45 . شرح حال ابو طالب رازى . ۴۸
دسته دوم. مواردى كه شيخ طوسى رحمه اللهطريق به كتاب را ذكر كرده ؛ ليكن سند خودش را به صاحب كتاب ، متّصل نكرده است . اين موارد به همراه تعبيرات شيخ طوسى در طرق به كتب ، عبارت اند از :
1 . الحسين بن زياد ، له كتاب الرضاع ، رواه عنه وليد بن حمّاد . ۴۹
2 . الحسين بن زيد ، له كتاب ، رواه عنه حميد عن إبراهيم بن سليمان . ۵۰
3 . حميد بن الربيع ، له كتاب البحث و التمييز ، رواه أحمد بن محمّد بن عمر . ۵۱
4 . زيد النرسى ، له كتاب ، رواه عنه ابن أبى عمير . ۵۲
5 . السِّرىّ بن عاصم ، له كتاب الديباج ، رواه أبو بكر أحمد بن منصور . ۵۳
6 . عبد الرحمان بن أبى هاشم ، له كتاب ، رواه عنه القاسم بن محمّد الجعفىّ و ابن أبى حمزة . ۵۴
7 . عبد اللّه بن محمّد البلوى ، له كتب ، ذكره ابن النديم . ۵۵
8 . عبد اللّه بن محمّد بن قيس ، له كتاب ، رواه عنه عُبّاد بن يعقوب . ۵۶
9 . على بن إبراهيم بن يعلى ، له كتاب ، ذكره ابن النديم . ۵۷
10 . عمر بن أبى زياد الأبزارىّ ، له كتاب ، ذكره ابن النديم . ۵۸
11 . عمير اليمانىّ ، له كتاب ، رواه عبيس بن هشام . ۵۹
12 . عيسى بن المستفاد ، له كتاب ، رواه عنه عبيد اللّه بن عبد اللّه بن الدهقان . ۶۰
13 . مثنّى بن الوليد الحنّاط ، له كتاب ، رواه عنه الحسن بن علىّ الخزّاز . ۶۱
14 . محمّد بن الحسن العطّار ، له كتاب ، ذكره ابن النديم . ۶۲
15 . محمّد بن عبد اللّه الحضرمىّ، له كتاب الصلاة، رواه علىّ بن عبد الرحمان البكائىّ. ۶۳
16 . المظفّر بن محمّد الخراسانىّ ، كان شيخنا أبو عبد اللّه قرأ عليه فأخذ عنه . ۶۴
17 . المعافى بن عمران ، له كتاب ، رواه محمّد بن عبد اللّه بن عمّار . ۶۵
18 . يحيى بن الحجّاج ، له كتاب ، رواه محمّد بن سليمان . ۶۶
19 . يحيى العلوىّ ، أبو محمّد النيسابورىّ المتكلّم ، له كتب ، لقيت جماعة ممّن لقوه وقرؤوا عليه . ۶۷
20 . يحيى بن القاسم أبو بصير ، له كتاب مناسك الحجّ ، رواه علىّ بن حمزة و الحسين بن أبى العلاء . ۶۸
21 . أبو بكر بن شيبة ، له كتاب الصلاة و كتاب الفرائض ، رواهما ابن حصين ۶۹ . ۷۰
22 . أبو الحسين بن معمّر الكوفىّ ، له كتب ، منها كتاب قرب الإسناد ، ذكره ابن النديم . ۷۱
23 . أبو مسلمة و أبو خالد بن عمرو بن خالد الواسطىّ ، لهما كتاب ، ذكرهما ابن النديم . ۷۲
24 . أبو عبد اللّه الحسنىّ ، له كتب ، ذكره محمّد بن إسحاق النديم . ۷۳
25 . أبو منصور الصرّام ، قرأ الشيخ المصنّف كتبه على أبى حازم النيسابورىّ . ۷۴
26 . أبو هارون المكفوف ، له كتب ، رواه عنه عُبَيس بن هشام . ۷۵
27 . المسعودىّ ، له كتاب ، رواه موسى بن حسّان . ۷۶
1.الفهرست ، ص ۶۶ (ش ۸۳) .
2.الفهرست ، ص ۷۳ (ش ۹۳) .
3.الفهرست ، ص ۸۲ (ش ۱۰۵) .
4.الفهرست ، ص ۷۹ (ش ۱۰۰) .
5.الفهرست ، ص ۸۵ (ش ۱۱۱) .
6.الفهرست ، ص ۸۴ (ش ۱۱۰) .
7.الفهرست ، ص ۶۳ (ش ۷۹) .
8.الفهرست ، ص ۸۴ (ش ۱۰۹) .
9.الفهرست ، ص ۸۳ (ش ۱۰۷) .
10.الفهرست ، ص ۳۱ (ش ۳۶) .
11.الفهرست ، ص ۳۷ (ش ۴۸) .
12.الفهرست ، ص ۱۰۱ (ش ۱۳۶) .
13.الفهرست ، ص ۱۰۶ (ش ۱۳۹) .
14.ظاهراً طريق به او اين گونه است : مفيد عن جعفر بن محمّد بن قولويه . وى براى ابن قولويه اجازه اى نگاشته و روايت تمامى كتاب هايش را به او اجازه داده است .
15.الفهرست ، ص ۱۳۸ (ش ۲۰۳) .
16.الفهرست ، ص ۱۲۱ (ش ۱۶۱) .
17.الفهرست ، ص ۱۴۶ (ش ۲۲۰) .
18.الفهرست ، ص ۱۴۵ (ش ۲۱۷) . وفيه الحسين بن ماذويه الصفار .
19.در اين مورد ، محتمل است كه شيخ طوسى كتابش را موضوع (ساختگى) مى دانسته و از اين رو ، طريقى براى آن ذكر نكرده است .
20.الفهرست ، ص ۱۷۴ (ش ۲۶۹) .
21.الفهرست ، ص ۱۸۳ (ش ۲۸۳) .
22.الفهرست ، ص ۱۸۳ (ش ۲۸۲) .
23.الفهرست ، ص ۱۹۴ (ش ۲۹۲) .
24.محتمل است كه شيخ طوسى رحمه اللهكتاب او را موضوع (ساختگى) مى دانسته و از اين رو ، طريق به كتاب او را ذكر نكرده است .
25.الفهرست ، ص ۲۰۱ (ش ۳۰۰) .
26.الفهرست ، ص ۲۳۱ (ش ۳۴۷) .
27.الفهرست ، ص ۲۴۵ (ش ۳۶۱) .
28.الفهرست ، ص ۲۵۵ (ش ۳۷۱) .
29.الفهرست ، ص ۳۴۱ (ش ۵۳۷) .
30.الفهرست ، ص ۳۴۰ (ش ۵۳۶) .
31.الفهرست ، ص ۲۹۶ (ش ۴۴۴) .
32.الفهرست ، ص ۲۷۱ (ش ۳۹۰) .
33.الفهرست ، ص ۲۶۳ (ش ۳۷۴) .
34.الفهرست ، ص ۲۸۸ (ش ۴۳۱) .
35.الفهرست ، ص ۳۸۲ (ش ۵۸۷) .
36.الفهرست ، ص ۴۳۶ (ش ۶۹۴) .
37.الفهرست ، ص ۳۹۰ (ش ۵۹۹) .
38.الفهرست ، ص ۴۳۶ (ش ۶۹۲) .
39.الفهرست ، ص ۳۸۹ (ش ۵۹۶) .
40.الفهرست ، ص ۳۸۹ (ش ۵۹۷) .
41.الفهرست ، ص ۳۸۸ (ش ۵۹۵) .
42.الفهرست ، ص ۵۴۷ (ش ۹۰۵) .
43.الفهرست ، ص ۵۴۸ (ش ۹۰۹) .
44.الفهرست ، ص ۵۴۷ (ش ۹۰۸) .
45.الفهرست ، ص ۵۴۷ (ش ۹۰۶) .
46.الفهرست ، ص ۵۴۵ (ش ۹۰۰) .
47.الفهرست ، ص ۵۲۰ (ش ۸۲۶) .
48.الفهرست ، ص ۵۳۰ (ش ۸۵۵) .
49.الفهرست ، ص ۱۴۶ (ش ۲۱۹) .
50.الفهرست ، ص ۱۴۸ (ش ۲۲۷) .
51.الفهرست ، ص ۱۵۴ (ش ۲۳۷) .
52.الفهرست ، ص ۲۰۲ (ش ۲۹۹) .
53.الفهرست ، ص ۲۳۱ (ش ۳۴۸) .
54.الفهرست ، ص ۳۱۲ (ش ۴۷۸) .
55.الفهرست ، ص ۲۹۶ (ش ۴۴۵) .
56.الفهرست ، ص ۳۰۴ (ش ۴۶۶) .
57.الفهرست ، ص ۲۸۴ (ش ۴۲۴) .
58.الفهرست ، ص ۳۳۰ (ش ۵۱۶) .
59.الفهرست ، ص ۳۳۰ (ش ۵۱۷) .
60.الفهرست ، ص ۳۳۲ (ش ۵۲۱) .
61.الفهرست ، ص ۴۶۸ (ش ۷۴۸) .
62.الفهرست ، ص ۴۲۲ (ش ۶۵۲) .
63.الفهرست ، ص ۴۲۵ (ش ۶۶۰) .
64.الفهرست ، ص ۴۷۳ (ش ۷۶۰) .
65.الفهرست ، ص ۴۷۳ (ش ۷۶۱) .
66.الفهرست ، ص ۵۰۳ (ش ۷۹۷) .
67.الفهرست ، ص ۵۰۷ (ش ۸۰۶) .
68.الفهرست ، ص ۵۰۴ (ش ۷۹۸) .
69.شيخ طوسى رحمه اللهدر شرح حال ابو بكر بن ابى شيبه (الفهرست ، ص ۵۲۵ ، ش ۸۳۹) با سند ، از احمد بن ميثم ، كتاب وى را نقل كرده است . ظاهراً اين عنوان با عنوان فوق متّحد است .
70.الفهرست ، ص ۵۱۹ (ش ۸۲۴) .
71.الفهرست ، ص ۵۳۶ (ش ۸۷۳) .
72.الفهرست ، ص ۵۳۶ (ش ۸۷۱ و ۸۷۲) .
73.الفهرست ، ص ۵۳۶ (ش ۸۷۴) .
74.الفهرست ، ص ۵۳۷ (ش ۸۷۶) .
75.الفهرست ، ص ۵۱۹ (ش ۸۲۳) .
76.الفهرست ، ص ۵۴۶ (ش ۹۰۴) .